Spis treści

Podziękowania  11

Wstęp  13

Część pierwsza. Geneza

1. Prawosławny kalendarz liturgiczny – źródła, struktura i przenikanie na tereny rumuńskie  35
1.1. Kalendarz juliański i kalendarz bizantyński  35
1.2. Kalendarz liturgiczny  37
1.3. Wschód kontra Zachód, czyli spory i kontrowersje wokół kalendarza  46
1.4. Kalendarz prawosławny na terenach rumuńskich  51
1.4.1. Źródła historyczne  52
1.4.2. Liturgiczne księgi kanoniczne  59
1.4.2.1. Dziedzictwo słowiańskie  60
1.4.2.2. Dziedzictwo starorumuńskie  67
1.4.3. Malowane i haftowane kalendarze. Sztuka prawosławna  70
1.4.4. Kontrowersje rumuńskie  77
1.4.5. Styliści, czyli... starokalendarzowcy  80

2. Prawosławny kalendarz ludowy – źródła, typologie i cechy charakterystyczne  91
2.1. „Ich obyczaje są barbarzyńskie” i... dackie. Kalendarz w źródłach  91
2.2. W poszukiwaniu pogaństwa, czyli... łacińskości. Pierwsze badania i systematyki  95
2.3. Szkoła socjologiczna Dymitra Gustiego  101
2.4. Badania współczesne  104
2.5. Źródła  107
2.5.1. Tradycje i ryty religijne prawosławia  108
2.5.2. Księgi „ludowe”, czyli o tradycji apokryficznej (pseudokanonicznej)  119
2.5.2.1. Apokryfy staro- i nowotestamentowe  123
2.5.2.2. Legendy hagiograficzne  142
2.5.2.3. Romanse i powieści  150
2.5.2.4. Teksty przyrodnicze  155
2.5.2.5. Chronografy, paleje, księgi astronomiczne i kalendarze 158
2.5.2.6. Księgi i modlitwy zaklęć i czarów  166
2.5.3. Celebracja przyrody i tradycja rolnicza  176
2.5.4. Inne tradycje religijne. Wielokulturowość  183

Część druga. Symbolika czasu w kalendarzu prawosławnym

3. Cykl dobowy  191

3.1. Kalendarz liturgiczny  192
3.1.1. Wygnanie i wołanie o miłosierdzie. Wieczernia  195
3.1.2. Podziękowanie i prośba o ochronę. Powieczernia  199
3.1.3. Czuwanie i Sąd. Połunosznica  201
3.1.4. Zwycięstwo światła. Jutrznia  202
3.1.5. Męczeństwo i zbawienie. Liturgia godzin dnia  205
3.1.6. Asceza i wyrzeczenie. Praca i pożywienie  208

3.2. Kalendarz ludowy  213
3.2.1. Demony i lęk. Zmierzch – noc – świt  214
3.2.2. Zabezpieczenie. Świt – dzień – wieczór  224

4. Cykl tygodniowy  233

4.1. Kalendarz liturgiczny  233
4.1.1. Pierwszy i ósmy dzień tygodnia. Niedziela  234
4.1.2. Od aniołów do zmarłych. Poniedziałek–sobota  236

4.2. Kalendarz ludowy  238
4.2.1. Dni tygodnia jak... ludzie. Personifikacja i hierarchia  238
4.2.2. Dzień Matki Bożej. Niedziela  243
4.2.3. W drogę ku... zaświatom. Poniedziałek  249
4.2.4. Fatum. Wtorek  252
4.2.5. Mediacyjność. Środa  256
4.2.6. Pod znakiem szczęścia. Czwartek  258
4.2.7. Magia i świętość. Piątek  261
4.2.8. Dzień zmarłych. Sobota  274

5. Cykl roczny  279

5.1. Kalendarz liturgiczny  279
5.1.1. Wezwanie Adama. Święta ruchome – cykl paschalny  279
5.1.2. Radość zmartwychwstania. Święta ruchome – okres Pięćdziesiątnicy  300
5.1.3. Krąg od narodzin Bogurodzicy do zwycięstwa Krzyża. Dwanaście wielkich świąt pańskich  305
5.1.4. Święci i wydarzenia. Święta nieruchome średnie, małe i chramowe  318

5.2. Kalendarz ludowy – jedność wiary i natury  320
5.2.1. Cykl jesienno-zimowy  320
5.2.1.1. Praca, chłód i zmarli (wrzesień-październik-listopad) 322
5.2.1.2. Groza, ofiara i przełom (grudzień-styczeń-luty)  333
5.2.3. Cykl wiosenno-letni  363
5.2.3.1. Pascha i ruchome święta popaschalne  363
5.2.3.2. Wiosna i nowe życie (marzec-kwiecień-maj)  397
5.3.3.3. Protekcja-Ochrona i zbiory (czerwiec-lipiec-sierpień) 404

Zakończenie  413

Rumuński kalendarz liturgiczny i jego ludowy odpowiednik (wykaz) 415
Bibliografia  443