Kompendium histologii. Podręcznik dla studentów nauk medycznych i przyrodniczych
Wydanie V poprawione i uzupełnione
Liczba stron: 460
Format: 16x23 cm
Rok wydania: 2016
Data premiery: 20.12.2016
Opis książki
- Zwarty i nowoczesny podręcznik napisany przez profesorów Katedry Histologii Collegium Medium Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Przedstawia w przystępny sposób strukturę mikroskopową i jej powiązania z funkcją komórek, tkanek i narządów. Aby ułatwić zrozumienie tych relacji, wprowadzono niezbędne informacje z pokrewnych dziedzin nauk biomedycznych: fizjologii, biochemii, biologii molekularnej czy immunologii, współczesna histologia jest bowiem nauką interdyscyplinarną.
- Odzwierciedla najbardziej aktualny stan wiedzy, niejednokrotnie wynikający z osiągnięć badawczych ostatnich lat.
- Zawiera mianownictwo anglojęzyczne zgodnie z wytycznymi przedstawionymi w Krajowych Ramach Kwalifikacyjnych.
- Jest zilustrowane prostymi, syntetycznymi schematami prezentującymi najważniejsze cechy morfologiczne lub aspekty czynnościowe omawianych struktur.
Podręcznik jest przeznaczony przede wszystkim dla studentów kierunku lekarskiego i lekarsko-dentystycznego, ale mogą z niego korzystać również studenci nauk przyrodniczych i lekarze.
Język publikacji
polski
Autorzy
Jan A. Litwin
, Tadeusz Cichocki
, Jadwiga Mirecka
ISBN: 978-83-233-4166-6
POLECANE KSIĄŻKI
105,00
zł
84,00
zł
NOWOŚCI
Długoterminowa psychoterapia psychodynamiczna. Wydanie II
( Oprawa miękka ze skrzydełkami )
58,99
zł
47,19
zł
Zdolność administracyjna państwa członkowskiego i kandydata do Unii Europejskiej
( Oprawa miękka ze skrzydełkami )
51,45
zł
41,16
zł
Dziesięć rzeczy, o których chciałoby ci powiedzieć dziecko z autyzmem
( Oprawa miękka ze skrzydełkami )
37,99
zł
30,39
zł
Kompendium histologii. Podręcznik dla studentów nauk medycznych i przyrodniczych
Wydanie V poprawione i uzupełnione
SPIS TREŚCI
1 STRUKTURY I PODSTAWOWE PROCESY KOMÓRKOWE 21
Jadwiga Mirecka
1.1. Błony biologiczne 21
1.1.1. Ogólna budowa błon 21
1.1.2. Składniki chemiczne błon 23
1.1.2.1. Lipidy błonowe 23
1.1.2.2. Białka błonowe 24
1.1.3. Transport przez błony . 25
1.2. Błona komórkowa . 28
1.2.1. Potencjał spoczynkowy błony komórkowej 28
1.2.2. Cząsteczki adhezyjne błony komórkowej 28
1.2.3. Szkielet błonowy . 30
1.2.4. Glikokaliks (otoczka cukrowcowa) . 30
1.2.5. Wyspecjalizowane obszary błony komórkowej . 31
1.3. Jądro komórkowe 31
1.3.1. Chromatyna jądrowa . 32
1.3.1.1. Składniki chemiczne chromatyny . 32
1.3.1.2. Przestrzenna organizacja chromatyny 33
1.3.1.3. Euchromatyna i heterochromatyna 34
1.3.2. Morfologiczny obraz transkrypcji . 35
1.3.3. Jąderko. 36
1.3.4. Dodatkowe struktury jądrowe i zrąb jądra . 37
1.3.5. Otoczka jądrowa 37
1.3.5.1. Budowa porów jądrowych i transport przez pory. 37
1.4. Rybosomy i synteza białek 39
1.4.1. Biosynteza białek (translacja) . 39
1.4.2. Przemiany białek w cytoplazmie . 40
1.5. Proteasomy . 41
1.6. Siateczka śródplazmatyczna . 42
1.6.1. Charakterystyka błon siateczki śródplazmatycznej . 42
1.6.2. Siateczka śródplazmatyczna szorstka i gładka 42
1.6.3. Znaczenie czynnościowe siateczki środplazmatycznej . 44
1.7. Aparat Golgiego . 45
1.7.1. Biegunowość diktiosomu 46
1.7.2. Rola aparatu Golgiego w komórce 47
1.7.3. Dodatkowe przedziały związane z aparatem Golgiego 48
1.7.4. Przepływ pęcherzyków i różnicowanie się błon 49
1.7.5. Egzocytoza . 50
1.8. Pęcherzyki pozakomórkowe . 51
1.9. Endocytoza i przedziały endosomowe 52
1.9.1. Pinocytoza 52
1.9.2. Fagocytoza 55
1.10. Lizosomy 55
1.10.1. Enzymy i błona lizosomów . 56
1.10.2. Powstawanie lizosomów 56
1.10.3. Typy i morfologia lizosomów . 57
1.10.4. Znaczenie lizosomów 57
1.11. Mitochondria . 58
1.11.1. Charakterystyka błon mitochondrialnych. 58
1.11.2. Łańcuch transportu elektronów, kompleksy syntazy ATP
i fosforylacja oksydatywna . 59
1.11.3. Macierz mitochondrialna i przestrzeń międzybłonowa 60
1.11.4. Biogeneza mitochondriów i wbudowywanie białek z cytoplazmy 61
1.12. Peroksysomy 61
1.13. Centriole, cytoszkielet i podstawy zjawisk ruchowych w komórce . 62
1.13.1. Centriole . 62
1.13.2. Mikrotubule 63
1.13.3. Mikrofilamenty 65
1.13.4. Ruch komórek . 66
1.13.5. Filamenty pośrednie . 67
1.14. Inne składniki cytoplazmy . 68
1.15. Cykl komórkowy 69
1.15.1. Interfaza 70
1.15.2. Mitoza . 70
1.15.3. Wrzeciono podziałowe . 73
1.15.4. Mejoza 75
1.15.5. Regulacja cyklu komórkowego 77
1.16. Komórki macierzyste . 79
1.16.1. Zarodkowe komórki macierzyste 80
1.16.2. Somatyczne komórki macierzyste 81
1.16.3. Indukowane pluripotentne komórki macierzyste . 81
1.17. Śmierć komórki 82
1.17.1. Martwica (nekroza) 82
1.17.2. Zaprogramowana śmierć komórki (apoptoza) . 82
1.17.3. Autofagia . 84
2 TKANKA NABŁONKOWA 87
Jan A. Litwin
2.1. Funkcje nabłonków 88
2.2. Ogólna charakterystyka nabłonków 89
2.2.1. Klasyfikacja i występowanie nabłonków 89
2.2.2. Odnowa nabłonków . 92
2.3. Zróżnicowania szczytowej (wolnej) powierzchni komórek nabłonkowych . 92
2.3.1. Mikrokosmki 92
2.3.2. Rzęski (migawki) . 93
2.4. Zróżnicowania bocznych powierzchni komórek nabłonkowych . 94
2.4.1. Strefa przylegania (zonula adhaerens) 95
2.4.2. Desmosom (macula adhaerens) 97
2.4.3. Strefa zamykająca (połączenie ścisłe, zonula occludens) . 97
2.4.4. Połączenie szczelinowe (neksus, macula communicans) 98
2.5. Zróżnicowania przypodstawnej powierzchni komórek nabłonkowych . 98
2.6. Blaszka podstawna 100
3 TKANKA ŁĄCZNA (OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA 103
Tadeusz Cichocki
3.1. Substancja międzykomórkowa. 103
3.1.1. Włókna tkanki łącznej . 104
3.1.1.1. Włókna kolagenowe . 104
3.1.1.2. Biosynteza kolagenu i jego agregacja w fibryle . 104
3.1.1.3. Włókna siateczkowe (kratkowe, srebrochłonne) . 105
3.1.1.4. Typy kolagenu . 106
3.1.1.5. Włókna sprężyste (elastyczne) 107
3.1.2. Substancja podstawowa (istota podstawowa, macierz) 107
3.1.2.1. Glikozaminoglikany i proteoglikany . 108
3.1.2.2. Białka niekolagenowe 109
3.2. Komórki tkanki łącznej właściwej . 109
3.2.1. Mezenchymatyczne komórki macierzyste . 110
3.2.2. Fibroblasty 110
3.2.3. Makrofagi 110
3.2.4. Komórki plazmatyczne (plazmocyty) . 113
3.2.5. Komórki tuczne (mastocyty) 113
3.3. Odmiany tkanki łącznej . 115
3.3.1. Mezenchyma i tkanka łączna galaretowata . 115
3.3.2. Tkanka łączna właściwa 116
3.3.2.1. Tkanka łączna wiotka . 116
3.3.2.2. Tkanka łączna włóknista (zbita). 117
3.3.3. Tkanka łączna siateczkowa . 117
3.3.4. Tkanka tłuszczowa 118
3.3.4.1. Tkanka tłuszczowa żółta . 118
3.3.4.2. Tkanka tłuszczowa brunatna . 120
3.3.4.3. Powstawanie komórek tłuszczowych . 120
4 TKANKI PODPOROWE 122
Tadeusz Cichocki
4.1. Chrząstka 122
4.1.1. Chrząstka szklista . 123
4.1.2. Chrząstka sprężysta 125
4.1.3. Chrząstka włóknista . 125
4.1.4. Rozwój i wzrost chrząstki . 126
4.2. Tkanka kostna . 126
4.2.1. Substancja międzykomórkowa tkanki kostnej 126
4.2.2. Komórki tkanki kostnej. 127
4.2.2.1. Komórki osteogenne (osteoprogenitorowe) . 127
4.2.2.2. Osteoblasty . 128
4.2.2.3. Osteocyty 128
4.2.2.4. Osteoklasty . 130
4.2.3. Typy tkanki kostnej 131
4.2.3.1. Kość zbita . 131
4.2.3.2. Kość gąbczasta 133
4.2.4. Tworzenie tkanki kostnej (kostnienie, osteogeneza) 133
4.2.4.1. Kostnienie na podłożu mezenchymatycznym (błoniastym) 133
4.2.4.2. Kostnienie na podłożu chrzęstnym (wewnątrzchrzęstne) 134
4.2.4.3. Mechanizmy odpowiedzialne za procesy biomineralizacji . 136
4.2.5. Przebudowa tkanki kostnej 137
4.2.6. Gojenie złamań 138
4.3. Budowa stawu 139
5 KREW I POWSTAWANIE KOMÓREK KRWI (HEMATOPOEZA 141
Tadeusz Cichocki
5.1. Erytrocyty (krwinki czerwone) 141
5.2. Leukocyty (krwinki białe) . 143
5.2.1. Granulocyty (krwinki białe ziarniste) 144
5.2.1.1. Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile) 144
5.2.1.2. Granulocyty kwasochłonne (eozynofile) 148
5.2.1.3. Granulocyty zasadochłonne (bazofile) 149
5.2.2. Agranulocyty (leukocyty bezziarniste) 149
5.2.2.1. Limfocyty 149
5.2.2.2. Monocyty . 150
5.3. Płytki krwi 151
5.4. Powstawanie krwinek (hematopoeza) . 152
5.4.1. Szpik kostny 152
5.4.1.1. Przedział naczyniowy 152
5.4.1.2. Przedział hematopoetyczny 153
5.4.2. Linia rozwojowa erytrocytów (erytropoeza) 156
5.4.3. Linia rozwojowa granulocytów (granulopoeza) 157
5.4.4. Linia rozwojowa megakariocytów i powstawanie płytek krwi (trombopoeza) 158
6 TKANKA MIĘŚNIOWA 161
Jan A. Litwin
6.1. Aparat kurczliwy 161
6.2. Tkanka mięśniowa gładka 162
6.2.1. Budowa komórki mięśniowej gładkiej 162
6.2.2. Zespoły komórek mięśniowych gładkich 164
6.2.3. Śródmiąższowe komórki Cajala 164
6.2.4. Niemięśniowe komórki kurczliwe 165
6.3. Tkanka mięśniowa szkieletowa 165
6.3.1. Ogólna organizacja włókna mięśniowego szkieletowego. 166
6.3.2. Struktura miofibryli 167
6.3.3. Molekularna budowa miofilamentów i mechanizm skurczu . 169
6.3.4. Systemy błonowe włókna mięśniowego. 170
6.3.5. Płytka motoryczna 172
6.3.6. Połączenie mięśniowo-ścięgniste 172
6.3.7. Wrzecionka nerwowo-mięśniowe i nerwowo-ścięgniste . 173
6.3.8. Typy włókien mięśni szkieletowych 173
6.3.9. Budowa histologiczna mięśnia szkieletowego . 174
6.4. Mięsień sercowy 175
6.4.1. Komórki robocze mięśnia sercowego . 175
6.4.2. Komórki macierzyste mięśnia sercowego . 177
6.4.3. Komórki układu bodźcotwórczo-przewodzącego . 177
7 TKANKA NERWOWA 179
Jan A. Litwin
7.1. Ogólna charakterystyka komórek nerwowych 179
7.1.1. Akson (neuryt) i dendryty . 180
7.1.2. Klasyfikacja komórek nerwowych . 180
7.2. Wyposażenie cytoplazmatyczne komórki nerwowej 181
7.3. Budowa włókna nerwowego . 183
7.3.1. Niezmielinizowane włókna nerwowe . 183
7.3.2. Zmielinizowane włókna nerwowe 183
7.4. Podstawy przewodnictwa nerwowego 185
7.4.1. Potencjał czynnościowy 185
7.4.2. Przewodzenie ciągłe i skokowe 187
7.5. Połączenia synaptyczne 187
7.5.1. Część presynaptyczna . 188
7.5.2. Część postsynaptyczna 189
7.5.3. Neuroprzekaźniki . 190
7.5.4. Mechanizm przewodnictwa synaptycznego 191
7.5.5. Parakrynowe przewodzenie bodźców 192
7.5.6. Synapsy elektryczne . 192
7.6. Komórki neurogleju 192
7.6.1. Glej wyściółkowy (ependyma) . 192
7.6.2. Astrocyty (wielkoglej) 193
7.6.3. Oligodendrocyty (glej skąpowypustkowy) 194
7.6.4. Komórki mikrogleju (mezoglej, komórki Hortegi) . 195
7.6.5. Komórki gleju obwodowego . 195
7.7. Przykłady histologicznej organizacji układu nerwowego . 196
7.7.1. Histoarchitektonika rdzenia kręgowego 196
7.7.2. Cytoarchitektonika kory mózgu . 197
7.7.3. Cytoarchitektonika kory móżdżku 198
7.7.4. Zwój rdzeniowy (międzykręgowy) 200
7.7.5. Pień nerwowy 201
7.8. Struktury towarzyszące tkance nerwowej 202
7.8.1. Opony mózgowe .
7.8.2. Struktury związane z wytwarzaniem i resorpcją płynu mózgowo-rdzeniowego .202
8. WPROWADZENIE DO HISTOLOGII NARZĄDÓW 205
Jan A. Litwin
8.1. Ogólna organizacja narządów . 205
8.2. Błona śluzowa (śluzówka) . 205
8.3. Błona surowicza . 206
8.4. Ogólna charakterystyka i klasyfikacja gruczołów 207
8.4.1. Gruczoły zewnątrz- i wewnątrzwydzielnicze . 207
8.4.2. Klasyfikacja morfologiczna . 207
8.4.3. Typ wydzieliny 208
8.4.4. Sposób wydzielania 208
9. UKŁAD NACZYNIOWY 210
Jan A. Litwin
9.1. Elementy składowe ściany naczyń krwionośnych 210
9.1.1. Komórki śródbłonka 210
9.1.2. Perycyty 213
9.1.3. Naczyniowe komórki mięśniowe gładkie 213
9.1.4. Włókna i substancja podstawowa tkanki łącznej . 213
9.1.5. Warstwowa budowa ściany naczyniowej 214
9.2. Naczynia włosowate (kapilary) 215
9.2.1. Budowa ściany naczynia włosowatego 215
9.2.2. Klasyfikacja naczyń włosowatych 215
9.2.3. Prekapilary i postkapilary 216
9.3. Naczynia tętnicze 218
9.3.1. Tętniczki (arteriole) 218
9.3.2. Tętnice typu mięśniowego 218
9.3.3. Tętnice typu sprężystego .219
9.4. Naczynia żylne .220
9.4.1. Żyłki (wenule) 220
9.4.2. Żyły średnie .220
9.4.3. Żyły duże 221
9.4.4. Żyły kończyn dolnych .221
9.4.5. Żyły o zredukowanej ścianie .222
9.5. Anastomozy tętniczo-żylne .222
9.6. Struktury sensoryczne układu naczyniowego .223
9.6.1. Kłębki szyjne i aortalne .223
9.6.2. Zatoka szyjna 223
9.7. Serce 223
10. UKŁAD LIMFATYCZNY ORAZ PODSTAWY ZJAWISK IMMUNOLOGICZNYCH 226
Tadeusz Cichocki
10.1. Podstawowe pojęcia immunologiczne i mechanizmy odporności .226
10.1.1 Odporność wrodzona i nabyta 226
10.1.2. Czynniki i komórki uczestniczące w reakcjach immunologicznych 228
10.1.2.1. Antygeny 228
10.1.2.2. Immunoglobuliny (przeciwciała) 229
10.1.2.3. Cytokiny . 229
10.1.2.4. Limfocyty 229
10.1.2.5. Komórki prezentujące antygeny 231
10.1.3. Rodzaje odpowiedzi immunologicznej . 231
10.1.3.1. Odpowiedź komórkowa . 232
10.1.3.2. Odpowiedź humoralna 232
10.2. Grasica . 233
10.2.1. Budowa histologiczna grasicy . 233
10.2.2. Czynność grasicy 235
10.2.2.1. Produkcja limfocytów T . 235
10.2.2.2. Produkcja substancji regulacyjnych . 236
10.2.2.3. Inwolucja grasicy 236
10.3. Tkanka limfoidalna 236
10.4. Węzeł chłonny . 237
10.4.1. Budowa histologiczna węzła chłonnego. 237
10.4.2. Krążenie limfy w węźle chłonnym . 239
10.4.3. Ukrwienie węzła chłonnego i recyrkulacja limfocytów 239
10.4.4. Udział węzła chłonnego w zjawiskach obronnych . 240
10.5. Śledziona 240
10.5.1. Unaczynienie śledziony 241
10.5.2. Miazga biała śledziony 242
10.5.3. Miazga czerwona śledziony . 242
10.5.4. Czynność śledziony 243
10.6. Tkanka limfoidalna błon śluzowych: migdałki 243
10.7. Naczynia limfatyczne 245
11 UKŁAD ODDECHOWY . 247
Jan A. Litwin
11.1. Nabłonek dróg oddechowych . 247
11.2. Jama nosowa 249
11.2.1. Błona węchowa . 250
11.2.2. Narząd przylemieszowy (Jacobsona) 251
11.3. Krtań 252
11.4. Tchawica 252
11.5. Drzewo oskrzelowe 253
11.5.1. Oskrzela (wewnątrzpłucne) . 253
11.5.2. Oskrzeliki 254
11.5.3. Oskrzeliki końcowe . 255
11.5.4. Oskrzeliki oddechowe 255
11.6. Pęcherzyki płucne 255
11.6.1. Budowa nabłonkowej wyściółki pęcherzyka płucnego 256
11.6.2. Makrofagi pęcherzykowe 257
11.6.3. Tkanka śródmiąższowa. 258
11.7. Opłucna 258
12 SKÓRA I TWORY SKÓRNE 260
Jadwiga Mirecka
12.1. Naskórek 260
12.1.1. Keratynocyty . 260
12.1.2. Inne komórki naskórka. 263
12.1.3. Połączenie naskórkowo-skórne 264
12.2. Skóra właściwa 265
12.3. Udział skóry w procesach obronnych 265
12.4. Tkanka podskórna 266
12.5. Twory skórne 266
12.5.1. Włosy 267
12.5.2. Gruczoły skórne 269
12.5.2.1. Ekrynowe gruczoły potowe 269
12.5.2.2. Apokrynowe gruczoły potowe 271
12.5.2.3. Gruczoły łojowe 271
12.5.3. Paznokcie . 272
12.6. Zakończenia nerwowe w skórze 273
12.7. Regionalne różnice w strukturze skóry . 274
13 JAMA USTNA I GRUCZOŁY ŚLINOWE 276
Jan A. Litwin
13.1. Jama ustna 276
13.1.1. Warga. 276
13.1.2. Błona śluzowa jamy ustnej . 276
13.1.3. Język 277
13.1.3.1. Brodawki języka . 277
13.1.3.2. Budowa i czynność kubka smakowego 279
13.2. Gruczoły ślinowe 280
13.2.1. Małe i duże gruczoły ślinowe . 281
13.2.2. Pęcherzyk surowiczy 281
13.2.3. Cewka śluzowa 282
13.2.4. Przewody wyprowadzające ślinianek 283
13.2.5. Charakterystyka różnicowa ślinianek 284
14 NARZĄD ZĘBOWY . 285
Tadeusz Cichocki
14.1. Tkanki zmineralizowane zęba 285
14.1.1. Zębina 285
14.1.2. Szkliwo 288
14.1.3. Cement .288
14.2. Miazga zęba .289
14.3. Ozębna .291
14.4. Dziąsło 293
14.5. Rozwój narządu zębowego .295
14.5.1. Powstawanie i rozwój zawiązka zęba 295
14.5.2. Regulacja wczesnych etapów rozwoju zęba .297
14.5.3. Powstawanie zębiny i szkliwa 298
14.5.4. Powstawanie struktur pochodnych woreczka zębowego: cementu i ozębnej .301
15 CEWA POKARMOWA 303
Jan A. Litwin
15.1. Warstwowa budowa cewy pokarmowej 303
15.2. Przełyk . 305
15.3. Żołądek . 306
15.3.1. Nabłonek błony śluzowej żołądka 306
15.3.2. Wpust. 307
15.3.3. Trzon i dno żołądka 307
15.3.3.1. Gruczoł żołądkowy właściwy . 307
15.3.4. Odźwiernik 310
15.4. Jelito cienkie 310
15.4.1. Nabłonek jelitowy . 311
15.4.2. Kosmek jelitowy . 313
15.4.3. Krypta jelitowa . 313
15.4.4. Charakterystyka różnicowa poszczególnych odcinków jelita cienkiego 314
15.5. Jelito grube (okrężnica) . 315
15.6. Komórki dokrewne cewy pokarmowej (enteroendokrynowe) 316
15.7. Tkanka limfoidalna cewy pokarmowej . 317
15.8. Układ nerwowy cewy pokarmowej 319
16 TRZUSTKA I WĄTROBA . 321
Jan A. Litwin
16.1. Trzustka 321
16.1.1. Pęcherzyk trzustkowy . 321
16.1.2. Przewody wyprowadzające trzustki . 323
16.2. Wątroba 324
16.2.1. Ogólna organizacja miąższu wątroby . 324
16.2.2. Komórka wątrobowa (hepatocyt) 328
16.2.3. Zatoka wątrobowa 329
16.2.4. Unaczynienie wątroby . 330
16.2.5. Przepływ chłonki w wątrobie 331
16.2.6. Drogi żółciowe . 331
17 UKŁAD WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO . 334
Jadwiga Mirecka
17.1. Przysadka mózgowa . 335
17.1.1. Oś podwzgórzowo-przysadkowa 335
17.1.2. Część gruczołowa przysadki 336
17.1.2.1. Część obwodowa przysadki . 336
17.1.2.2. Część pośrednia przysadki 339
17.1.2.3. Część guzowa. 339
17.1.3. Część nerwowa przysadki . 339
17.1.3.1. Wyrostek lejkowaty 339
17.1.3.2. Szypuła lejka 339
17.1.3.3. Wyniosłość pośrodkowa 339
17.1.4. Krążenie krwi w przysadce 340
17.2. Tarczyca 341
17.2.1. Komórki pęcherzykowe tarczycy 341
17.2.2. Wewnątrzkomórkowe i pozakomórkowe etapy produkcji hormonów tarczycowych 342
17.2.3. Komórki C . 343
17.3. Przytarczyce . 343
17.4. Nadnercza . 344
17.4.1. Kora nadnerczy . 344
17.4.2. Rdzeń nadnerczy 347
17.5. Wysepki trzustkowe 348
17.6. Szyszynka 349
17.7. Układ rozproszonych komórek dokrewnych (DNES, ang. diffuse neuroendocrine system) 351
17.8. Działanie hormonów na komórkę – molekularne mechanizmy sygnalizacji międzykomórkowej 352
17.8.1. Mechanizm działania hormonów przez receptory błonowe 353
17.8.2. Mechanizm działania hormonów przez receptory wewnątrzkomórkowe 356
18. UKŁAD MOCZOWY
Jadwiga Mirecka 358
18.1. Nerka 358
18.1.1. Nefron 359
18.1.1.1. Ciałko nerkowe 361
18.1.1.2. Kanalik proksymalny 363
18.1.1.3. Kanalik pośredni 364
18.1.1.4. Kanalik dystalny 365
18.1.2. Aparat przykłębuszkowy .365
18.1.3. Kanaliki łączące i cewki zbiorcze 367
18.1.4. Tkanka śródmiąższowa nerki 368
18.1.5. Unaczynienie nerki 368
18.2. Drogi wyprowadzające mocz 369
19. MĘSKI UKŁAD ROZRODCZY
Jan A. Litwin 372
19.1. Jądro 372
19.1.1. Kanalik nasienny 372
19.1.2. Spermatogeneza 373
19.1.3. Spermiogeneza 375
19.1.4. Budowa plemnika 377
19.1.5. Komórki Sertolego 378
19.1.6. Kanaliki proste i sieć jądra 379
19.1.7. Komórki Leydiga 379
19.2. Najądrze 380
19.2.1. Kanaliki wyprowadzające 380
19.2.2. Przewód najądrza 381
19.3. Nasieniowód 382
19.4. Gruczoły związane z męskim układem rozrodczym 382
19.4.1. Pęcherzyki nasienne . 382
19.4.2. Gruczoł krokowy (prostata, gruczoł sterczowy) . 383
19.4.3. Gruczoły opuszkowo-cewkowe (Cowpera) 384
19.5. Prącie . 384
20 ŻEŃSKI UKŁAD ROZRODCZY 386
Jadwiga Mirecka
20.1. Jajnik . 386
20.1.1. Pęcherzyki jajnikowe . 386
20.1.1.1. Pęcherzyki zawiązkowe 387
20.1.1.2. Pęcherzyki wzrastające jednowarstwowe (pierwotne) . 388
20.1.1.3. Pęcherzyki wzrastające wielowarstwowe (bezjamiste) . 388
20.1.1.4. Pęcherzyki wzrastające jamiste (drugorzędowe) . 388
20.1.1.5. Pęcherzyki Graafa (trzeciorzędowe) 389
20.1.1.6 . Pęcherzyk przedowulacyjny (dominujący) 389
20.1.2. Ciałko żółte . 390
20.1.3. Atrezja pęcherzyków jajnikowych . 391
20.1.4. Komórki wnękowe 392
20.1.5. Jajnik po okresie przekwitania 392
20.2. Jajowód 392
20.3. Macica 393
20.3.1. Błona śluzowa trzonu i dna macicy (endometrium) 393
20.3.2. Cykliczne zmiany w błonie śluzowej trzonu macicy 393
20.3.3. Warstwa mięśniowa i błona zewnętrzna macicy 395
20.3.4. Szyjka macicy 395
20.4. Pochwa 396
20.4.1. Podstawy cytodiagnostyki wymazów pochwowych 396
20.5. Narządy płciowe zewnętrzne 397
21 NARZĄDY ZWIĄZANE Z ŻEŃSKIM UKŁADEM ROZRODCZYM 399
Jadwiga Mirecka
21.1. Łożysko . 399
21.1.1. Drzewo kosmkowe 399
21.1.1.1. Syncytiotrofoblast i cytotrofoblast . 401
21.1.1.2. Przebudowa kosmków w przebiegu ciąży 402
21.1.1.3. Bariera łożyskowa 403
21.1.2. Doczesna i płyta podstawowa . 403
21.1.3. Płyta kosmówkowa . 405
21.1.4. Pęcherz płodowy 405
21.2. Sznur pępowinowy 406
21.3. Gruczoł mlekowy . 406
21.3.1. Gruczoł mlekowy nieaktywny 406
21.3.2. Gruczoł mlekowy w okresie ciąży i laktacji . 408
21.3.3. Brodawka sutkowa i jej otoczka . 409
22 NARZĄD WZROKU 411
Tadeusz Cichocki
22.1. Ogólna budowa gałki ocznej 411
22.2. Błona włóknista (zewnętrzna) 411
22.2.1. Twardówka . 411
22.2.2. Rogówka 413
22.3. Błona naczyniowa . 414
22.3.1. Naczyniówka właściwa 414
22.3.2. Ciałko rzęskowe 415
22.3.3. Tęczówka 417
22.4. Soczewka 417
22.5. Ciało szkliste 419
22.6. Siatkówka 419
22.6.1. Budowa histologiczna warstw siatkówki 419
22.6.2. Szczególne obszary siatkówki (plamka ślepa i żółta) 424
22.6.3. Komórki macierzyste siatkówki 425
22.7. Spojówka . 425
22.8. Powieki 425
22.9. Gruczoł łzowy. 426
23 NARZĄD SŁUCHU I RÓWNOWAGI 428
Tadeusz Cichocki
23.1. Ucho zewnętrzne . 429
23.2. Ucho środkowe 429
23.2.1. Jama bębenkowa . 429
23.2.2. Trąbka słuchowa (Eustachiusza) 430
23.2.3. Jamki powietrzne . 430
23.3. Ucho wewnętrzne . 431
23.3.1. Ogólna budowa ucha wewnętrznego 431
23.3.2. Przewód ślimaka . 432
23.3.3. Narząd Cortiego 433
23.3.3.1. Komórki podporowe 433
23.3.3.2. Komórki zmysłowe (rzęsate, włoskowate) . 435
23.3.3.3. Mechanizm rejestracji dźwięków . 437
23.3.4. Część błoniasta przedsionka i kanały półkoliste 438
PIŚMIENNICTWO UZUPEŁNIAJĄCE . 441
INDEKS . 443
Jadwiga Mirecka
1.1. Błony biologiczne 21
1.1.1. Ogólna budowa błon 21
1.1.2. Składniki chemiczne błon 23
1.1.2.1. Lipidy błonowe 23
1.1.2.2. Białka błonowe 24
1.1.3. Transport przez błony . 25
1.2. Błona komórkowa . 28
1.2.1. Potencjał spoczynkowy błony komórkowej 28
1.2.2. Cząsteczki adhezyjne błony komórkowej 28
1.2.3. Szkielet błonowy . 30
1.2.4. Glikokaliks (otoczka cukrowcowa) . 30
1.2.5. Wyspecjalizowane obszary błony komórkowej . 31
1.3. Jądro komórkowe 31
1.3.1. Chromatyna jądrowa . 32
1.3.1.1. Składniki chemiczne chromatyny . 32
1.3.1.2. Przestrzenna organizacja chromatyny 33
1.3.1.3. Euchromatyna i heterochromatyna 34
1.3.2. Morfologiczny obraz transkrypcji . 35
1.3.3. Jąderko. 36
1.3.4. Dodatkowe struktury jądrowe i zrąb jądra . 37
1.3.5. Otoczka jądrowa 37
1.3.5.1. Budowa porów jądrowych i transport przez pory. 37
1.4. Rybosomy i synteza białek 39
1.4.1. Biosynteza białek (translacja) . 39
1.4.2. Przemiany białek w cytoplazmie . 40
1.5. Proteasomy . 41
1.6. Siateczka śródplazmatyczna . 42
1.6.1. Charakterystyka błon siateczki śródplazmatycznej . 42
1.6.2. Siateczka śródplazmatyczna szorstka i gładka 42
1.6.3. Znaczenie czynnościowe siateczki środplazmatycznej . 44
1.7. Aparat Golgiego . 45
1.7.1. Biegunowość diktiosomu 46
1.7.2. Rola aparatu Golgiego w komórce 47
1.7.3. Dodatkowe przedziały związane z aparatem Golgiego 48
1.7.4. Przepływ pęcherzyków i różnicowanie się błon 49
1.7.5. Egzocytoza . 50
1.8. Pęcherzyki pozakomórkowe . 51
1.9. Endocytoza i przedziały endosomowe 52
1.9.1. Pinocytoza 52
1.9.2. Fagocytoza 55
1.10. Lizosomy 55
1.10.1. Enzymy i błona lizosomów . 56
1.10.2. Powstawanie lizosomów 56
1.10.3. Typy i morfologia lizosomów . 57
1.10.4. Znaczenie lizosomów 57
1.11. Mitochondria . 58
1.11.1. Charakterystyka błon mitochondrialnych. 58
1.11.2. Łańcuch transportu elektronów, kompleksy syntazy ATP
i fosforylacja oksydatywna . 59
1.11.3. Macierz mitochondrialna i przestrzeń międzybłonowa 60
1.11.4. Biogeneza mitochondriów i wbudowywanie białek z cytoplazmy 61
1.12. Peroksysomy 61
1.13. Centriole, cytoszkielet i podstawy zjawisk ruchowych w komórce . 62
1.13.1. Centriole . 62
1.13.2. Mikrotubule 63
1.13.3. Mikrofilamenty 65
1.13.4. Ruch komórek . 66
1.13.5. Filamenty pośrednie . 67
1.14. Inne składniki cytoplazmy . 68
1.15. Cykl komórkowy 69
1.15.1. Interfaza 70
1.15.2. Mitoza . 70
1.15.3. Wrzeciono podziałowe . 73
1.15.4. Mejoza 75
1.15.5. Regulacja cyklu komórkowego 77
1.16. Komórki macierzyste . 79
1.16.1. Zarodkowe komórki macierzyste 80
1.16.2. Somatyczne komórki macierzyste 81
1.16.3. Indukowane pluripotentne komórki macierzyste . 81
1.17. Śmierć komórki 82
1.17.1. Martwica (nekroza) 82
1.17.2. Zaprogramowana śmierć komórki (apoptoza) . 82
1.17.3. Autofagia . 84
2 TKANKA NABŁONKOWA 87
Jan A. Litwin
2.1. Funkcje nabłonków 88
2.2. Ogólna charakterystyka nabłonków 89
2.2.1. Klasyfikacja i występowanie nabłonków 89
2.2.2. Odnowa nabłonków . 92
2.3. Zróżnicowania szczytowej (wolnej) powierzchni komórek nabłonkowych . 92
2.3.1. Mikrokosmki 92
2.3.2. Rzęski (migawki) . 93
2.4. Zróżnicowania bocznych powierzchni komórek nabłonkowych . 94
2.4.1. Strefa przylegania (zonula adhaerens) 95
2.4.2. Desmosom (macula adhaerens) 97
2.4.3. Strefa zamykająca (połączenie ścisłe, zonula occludens) . 97
2.4.4. Połączenie szczelinowe (neksus, macula communicans) 98
2.5. Zróżnicowania przypodstawnej powierzchni komórek nabłonkowych . 98
2.6. Blaszka podstawna 100
3 TKANKA ŁĄCZNA (OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA 103
Tadeusz Cichocki
3.1. Substancja międzykomórkowa. 103
3.1.1. Włókna tkanki łącznej . 104
3.1.1.1. Włókna kolagenowe . 104
3.1.1.2. Biosynteza kolagenu i jego agregacja w fibryle . 104
3.1.1.3. Włókna siateczkowe (kratkowe, srebrochłonne) . 105
3.1.1.4. Typy kolagenu . 106
3.1.1.5. Włókna sprężyste (elastyczne) 107
3.1.2. Substancja podstawowa (istota podstawowa, macierz) 107
3.1.2.1. Glikozaminoglikany i proteoglikany . 108
3.1.2.2. Białka niekolagenowe 109
3.2. Komórki tkanki łącznej właściwej . 109
3.2.1. Mezenchymatyczne komórki macierzyste . 110
3.2.2. Fibroblasty 110
3.2.3. Makrofagi 110
3.2.4. Komórki plazmatyczne (plazmocyty) . 113
3.2.5. Komórki tuczne (mastocyty) 113
3.3. Odmiany tkanki łącznej . 115
3.3.1. Mezenchyma i tkanka łączna galaretowata . 115
3.3.2. Tkanka łączna właściwa 116
3.3.2.1. Tkanka łączna wiotka . 116
3.3.2.2. Tkanka łączna włóknista (zbita). 117
3.3.3. Tkanka łączna siateczkowa . 117
3.3.4. Tkanka tłuszczowa 118
3.3.4.1. Tkanka tłuszczowa żółta . 118
3.3.4.2. Tkanka tłuszczowa brunatna . 120
3.3.4.3. Powstawanie komórek tłuszczowych . 120
4 TKANKI PODPOROWE 122
Tadeusz Cichocki
4.1. Chrząstka 122
4.1.1. Chrząstka szklista . 123
4.1.2. Chrząstka sprężysta 125
4.1.3. Chrząstka włóknista . 125
4.1.4. Rozwój i wzrost chrząstki . 126
4.2. Tkanka kostna . 126
4.2.1. Substancja międzykomórkowa tkanki kostnej 126
4.2.2. Komórki tkanki kostnej. 127
4.2.2.1. Komórki osteogenne (osteoprogenitorowe) . 127
4.2.2.2. Osteoblasty . 128
4.2.2.3. Osteocyty 128
4.2.2.4. Osteoklasty . 130
4.2.3. Typy tkanki kostnej 131
4.2.3.1. Kość zbita . 131
4.2.3.2. Kość gąbczasta 133
4.2.4. Tworzenie tkanki kostnej (kostnienie, osteogeneza) 133
4.2.4.1. Kostnienie na podłożu mezenchymatycznym (błoniastym) 133
4.2.4.2. Kostnienie na podłożu chrzęstnym (wewnątrzchrzęstne) 134
4.2.4.3. Mechanizmy odpowiedzialne za procesy biomineralizacji . 136
4.2.5. Przebudowa tkanki kostnej 137
4.2.6. Gojenie złamań 138
4.3. Budowa stawu 139
5 KREW I POWSTAWANIE KOMÓREK KRWI (HEMATOPOEZA 141
Tadeusz Cichocki
5.1. Erytrocyty (krwinki czerwone) 141
5.2. Leukocyty (krwinki białe) . 143
5.2.1. Granulocyty (krwinki białe ziarniste) 144
5.2.1.1. Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile) 144
5.2.1.2. Granulocyty kwasochłonne (eozynofile) 148
5.2.1.3. Granulocyty zasadochłonne (bazofile) 149
5.2.2. Agranulocyty (leukocyty bezziarniste) 149
5.2.2.1. Limfocyty 149
5.2.2.2. Monocyty . 150
5.3. Płytki krwi 151
5.4. Powstawanie krwinek (hematopoeza) . 152
5.4.1. Szpik kostny 152
5.4.1.1. Przedział naczyniowy 152
5.4.1.2. Przedział hematopoetyczny 153
5.4.2. Linia rozwojowa erytrocytów (erytropoeza) 156
5.4.3. Linia rozwojowa granulocytów (granulopoeza) 157
5.4.4. Linia rozwojowa megakariocytów i powstawanie płytek krwi (trombopoeza) 158
6 TKANKA MIĘŚNIOWA 161
Jan A. Litwin
6.1. Aparat kurczliwy 161
6.2. Tkanka mięśniowa gładka 162
6.2.1. Budowa komórki mięśniowej gładkiej 162
6.2.2. Zespoły komórek mięśniowych gładkich 164
6.2.3. Śródmiąższowe komórki Cajala 164
6.2.4. Niemięśniowe komórki kurczliwe 165
6.3. Tkanka mięśniowa szkieletowa 165
6.3.1. Ogólna organizacja włókna mięśniowego szkieletowego. 166
6.3.2. Struktura miofibryli 167
6.3.3. Molekularna budowa miofilamentów i mechanizm skurczu . 169
6.3.4. Systemy błonowe włókna mięśniowego. 170
6.3.5. Płytka motoryczna 172
6.3.6. Połączenie mięśniowo-ścięgniste 172
6.3.7. Wrzecionka nerwowo-mięśniowe i nerwowo-ścięgniste . 173
6.3.8. Typy włókien mięśni szkieletowych 173
6.3.9. Budowa histologiczna mięśnia szkieletowego . 174
6.4. Mięsień sercowy 175
6.4.1. Komórki robocze mięśnia sercowego . 175
6.4.2. Komórki macierzyste mięśnia sercowego . 177
6.4.3. Komórki układu bodźcotwórczo-przewodzącego . 177
7 TKANKA NERWOWA 179
Jan A. Litwin
7.1. Ogólna charakterystyka komórek nerwowych 179
7.1.1. Akson (neuryt) i dendryty . 180
7.1.2. Klasyfikacja komórek nerwowych . 180
7.2. Wyposażenie cytoplazmatyczne komórki nerwowej 181
7.3. Budowa włókna nerwowego . 183
7.3.1. Niezmielinizowane włókna nerwowe . 183
7.3.2. Zmielinizowane włókna nerwowe 183
7.4. Podstawy przewodnictwa nerwowego 185
7.4.1. Potencjał czynnościowy 185
7.4.2. Przewodzenie ciągłe i skokowe 187
7.5. Połączenia synaptyczne 187
7.5.1. Część presynaptyczna . 188
7.5.2. Część postsynaptyczna 189
7.5.3. Neuroprzekaźniki . 190
7.5.4. Mechanizm przewodnictwa synaptycznego 191
7.5.5. Parakrynowe przewodzenie bodźców 192
7.5.6. Synapsy elektryczne . 192
7.6. Komórki neurogleju 192
7.6.1. Glej wyściółkowy (ependyma) . 192
7.6.2. Astrocyty (wielkoglej) 193
7.6.3. Oligodendrocyty (glej skąpowypustkowy) 194
7.6.4. Komórki mikrogleju (mezoglej, komórki Hortegi) . 195
7.6.5. Komórki gleju obwodowego . 195
7.7. Przykłady histologicznej organizacji układu nerwowego . 196
7.7.1. Histoarchitektonika rdzenia kręgowego 196
7.7.2. Cytoarchitektonika kory mózgu . 197
7.7.3. Cytoarchitektonika kory móżdżku 198
7.7.4. Zwój rdzeniowy (międzykręgowy) 200
7.7.5. Pień nerwowy 201
7.8. Struktury towarzyszące tkance nerwowej 202
7.8.1. Opony mózgowe .
7.8.2. Struktury związane z wytwarzaniem i resorpcją płynu mózgowo-rdzeniowego .202
8. WPROWADZENIE DO HISTOLOGII NARZĄDÓW 205
Jan A. Litwin
8.1. Ogólna organizacja narządów . 205
8.2. Błona śluzowa (śluzówka) . 205
8.3. Błona surowicza . 206
8.4. Ogólna charakterystyka i klasyfikacja gruczołów 207
8.4.1. Gruczoły zewnątrz- i wewnątrzwydzielnicze . 207
8.4.2. Klasyfikacja morfologiczna . 207
8.4.3. Typ wydzieliny 208
8.4.4. Sposób wydzielania 208
9. UKŁAD NACZYNIOWY 210
Jan A. Litwin
9.1. Elementy składowe ściany naczyń krwionośnych 210
9.1.1. Komórki śródbłonka 210
9.1.2. Perycyty 213
9.1.3. Naczyniowe komórki mięśniowe gładkie 213
9.1.4. Włókna i substancja podstawowa tkanki łącznej . 213
9.1.5. Warstwowa budowa ściany naczyniowej 214
9.2. Naczynia włosowate (kapilary) 215
9.2.1. Budowa ściany naczynia włosowatego 215
9.2.2. Klasyfikacja naczyń włosowatych 215
9.2.3. Prekapilary i postkapilary 216
9.3. Naczynia tętnicze 218
9.3.1. Tętniczki (arteriole) 218
9.3.2. Tętnice typu mięśniowego 218
9.3.3. Tętnice typu sprężystego .219
9.4. Naczynia żylne .220
9.4.1. Żyłki (wenule) 220
9.4.2. Żyły średnie .220
9.4.3. Żyły duże 221
9.4.4. Żyły kończyn dolnych .221
9.4.5. Żyły o zredukowanej ścianie .222
9.5. Anastomozy tętniczo-żylne .222
9.6. Struktury sensoryczne układu naczyniowego .223
9.6.1. Kłębki szyjne i aortalne .223
9.6.2. Zatoka szyjna 223
9.7. Serce 223
10. UKŁAD LIMFATYCZNY ORAZ PODSTAWY ZJAWISK IMMUNOLOGICZNYCH 226
Tadeusz Cichocki
10.1. Podstawowe pojęcia immunologiczne i mechanizmy odporności .226
10.1.1 Odporność wrodzona i nabyta 226
10.1.2. Czynniki i komórki uczestniczące w reakcjach immunologicznych 228
10.1.2.1. Antygeny 228
10.1.2.2. Immunoglobuliny (przeciwciała) 229
10.1.2.3. Cytokiny . 229
10.1.2.4. Limfocyty 229
10.1.2.5. Komórki prezentujące antygeny 231
10.1.3. Rodzaje odpowiedzi immunologicznej . 231
10.1.3.1. Odpowiedź komórkowa . 232
10.1.3.2. Odpowiedź humoralna 232
10.2. Grasica . 233
10.2.1. Budowa histologiczna grasicy . 233
10.2.2. Czynność grasicy 235
10.2.2.1. Produkcja limfocytów T . 235
10.2.2.2. Produkcja substancji regulacyjnych . 236
10.2.2.3. Inwolucja grasicy 236
10.3. Tkanka limfoidalna 236
10.4. Węzeł chłonny . 237
10.4.1. Budowa histologiczna węzła chłonnego. 237
10.4.2. Krążenie limfy w węźle chłonnym . 239
10.4.3. Ukrwienie węzła chłonnego i recyrkulacja limfocytów 239
10.4.4. Udział węzła chłonnego w zjawiskach obronnych . 240
10.5. Śledziona 240
10.5.1. Unaczynienie śledziony 241
10.5.2. Miazga biała śledziony 242
10.5.3. Miazga czerwona śledziony . 242
10.5.4. Czynność śledziony 243
10.6. Tkanka limfoidalna błon śluzowych: migdałki 243
10.7. Naczynia limfatyczne 245
11 UKŁAD ODDECHOWY . 247
Jan A. Litwin
11.1. Nabłonek dróg oddechowych . 247
11.2. Jama nosowa 249
11.2.1. Błona węchowa . 250
11.2.2. Narząd przylemieszowy (Jacobsona) 251
11.3. Krtań 252
11.4. Tchawica 252
11.5. Drzewo oskrzelowe 253
11.5.1. Oskrzela (wewnątrzpłucne) . 253
11.5.2. Oskrzeliki 254
11.5.3. Oskrzeliki końcowe . 255
11.5.4. Oskrzeliki oddechowe 255
11.6. Pęcherzyki płucne 255
11.6.1. Budowa nabłonkowej wyściółki pęcherzyka płucnego 256
11.6.2. Makrofagi pęcherzykowe 257
11.6.3. Tkanka śródmiąższowa. 258
11.7. Opłucna 258
12 SKÓRA I TWORY SKÓRNE 260
Jadwiga Mirecka
12.1. Naskórek 260
12.1.1. Keratynocyty . 260
12.1.2. Inne komórki naskórka. 263
12.1.3. Połączenie naskórkowo-skórne 264
12.2. Skóra właściwa 265
12.3. Udział skóry w procesach obronnych 265
12.4. Tkanka podskórna 266
12.5. Twory skórne 266
12.5.1. Włosy 267
12.5.2. Gruczoły skórne 269
12.5.2.1. Ekrynowe gruczoły potowe 269
12.5.2.2. Apokrynowe gruczoły potowe 271
12.5.2.3. Gruczoły łojowe 271
12.5.3. Paznokcie . 272
12.6. Zakończenia nerwowe w skórze 273
12.7. Regionalne różnice w strukturze skóry . 274
13 JAMA USTNA I GRUCZOŁY ŚLINOWE 276
Jan A. Litwin
13.1. Jama ustna 276
13.1.1. Warga. 276
13.1.2. Błona śluzowa jamy ustnej . 276
13.1.3. Język 277
13.1.3.1. Brodawki języka . 277
13.1.3.2. Budowa i czynność kubka smakowego 279
13.2. Gruczoły ślinowe 280
13.2.1. Małe i duże gruczoły ślinowe . 281
13.2.2. Pęcherzyk surowiczy 281
13.2.3. Cewka śluzowa 282
13.2.4. Przewody wyprowadzające ślinianek 283
13.2.5. Charakterystyka różnicowa ślinianek 284
14 NARZĄD ZĘBOWY . 285
Tadeusz Cichocki
14.1. Tkanki zmineralizowane zęba 285
14.1.1. Zębina 285
14.1.2. Szkliwo 288
14.1.3. Cement .288
14.2. Miazga zęba .289
14.3. Ozębna .291
14.4. Dziąsło 293
14.5. Rozwój narządu zębowego .295
14.5.1. Powstawanie i rozwój zawiązka zęba 295
14.5.2. Regulacja wczesnych etapów rozwoju zęba .297
14.5.3. Powstawanie zębiny i szkliwa 298
14.5.4. Powstawanie struktur pochodnych woreczka zębowego: cementu i ozębnej .301
15 CEWA POKARMOWA 303
Jan A. Litwin
15.1. Warstwowa budowa cewy pokarmowej 303
15.2. Przełyk . 305
15.3. Żołądek . 306
15.3.1. Nabłonek błony śluzowej żołądka 306
15.3.2. Wpust. 307
15.3.3. Trzon i dno żołądka 307
15.3.3.1. Gruczoł żołądkowy właściwy . 307
15.3.4. Odźwiernik 310
15.4. Jelito cienkie 310
15.4.1. Nabłonek jelitowy . 311
15.4.2. Kosmek jelitowy . 313
15.4.3. Krypta jelitowa . 313
15.4.4. Charakterystyka różnicowa poszczególnych odcinków jelita cienkiego 314
15.5. Jelito grube (okrężnica) . 315
15.6. Komórki dokrewne cewy pokarmowej (enteroendokrynowe) 316
15.7. Tkanka limfoidalna cewy pokarmowej . 317
15.8. Układ nerwowy cewy pokarmowej 319
16 TRZUSTKA I WĄTROBA . 321
Jan A. Litwin
16.1. Trzustka 321
16.1.1. Pęcherzyk trzustkowy . 321
16.1.2. Przewody wyprowadzające trzustki . 323
16.2. Wątroba 324
16.2.1. Ogólna organizacja miąższu wątroby . 324
16.2.2. Komórka wątrobowa (hepatocyt) 328
16.2.3. Zatoka wątrobowa 329
16.2.4. Unaczynienie wątroby . 330
16.2.5. Przepływ chłonki w wątrobie 331
16.2.6. Drogi żółciowe . 331
17 UKŁAD WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO . 334
Jadwiga Mirecka
17.1. Przysadka mózgowa . 335
17.1.1. Oś podwzgórzowo-przysadkowa 335
17.1.2. Część gruczołowa przysadki 336
17.1.2.1. Część obwodowa przysadki . 336
17.1.2.2. Część pośrednia przysadki 339
17.1.2.3. Część guzowa. 339
17.1.3. Część nerwowa przysadki . 339
17.1.3.1. Wyrostek lejkowaty 339
17.1.3.2. Szypuła lejka 339
17.1.3.3. Wyniosłość pośrodkowa 339
17.1.4. Krążenie krwi w przysadce 340
17.2. Tarczyca 341
17.2.1. Komórki pęcherzykowe tarczycy 341
17.2.2. Wewnątrzkomórkowe i pozakomórkowe etapy produkcji hormonów tarczycowych 342
17.2.3. Komórki C . 343
17.3. Przytarczyce . 343
17.4. Nadnercza . 344
17.4.1. Kora nadnerczy . 344
17.4.2. Rdzeń nadnerczy 347
17.5. Wysepki trzustkowe 348
17.6. Szyszynka 349
17.7. Układ rozproszonych komórek dokrewnych (DNES, ang. diffuse neuroendocrine system) 351
17.8. Działanie hormonów na komórkę – molekularne mechanizmy sygnalizacji międzykomórkowej 352
17.8.1. Mechanizm działania hormonów przez receptory błonowe 353
17.8.2. Mechanizm działania hormonów przez receptory wewnątrzkomórkowe 356
18. UKŁAD MOCZOWY
Jadwiga Mirecka 358
18.1. Nerka 358
18.1.1. Nefron 359
18.1.1.1. Ciałko nerkowe 361
18.1.1.2. Kanalik proksymalny 363
18.1.1.3. Kanalik pośredni 364
18.1.1.4. Kanalik dystalny 365
18.1.2. Aparat przykłębuszkowy .365
18.1.3. Kanaliki łączące i cewki zbiorcze 367
18.1.4. Tkanka śródmiąższowa nerki 368
18.1.5. Unaczynienie nerki 368
18.2. Drogi wyprowadzające mocz 369
19. MĘSKI UKŁAD ROZRODCZY
Jan A. Litwin 372
19.1. Jądro 372
19.1.1. Kanalik nasienny 372
19.1.2. Spermatogeneza 373
19.1.3. Spermiogeneza 375
19.1.4. Budowa plemnika 377
19.1.5. Komórki Sertolego 378
19.1.6. Kanaliki proste i sieć jądra 379
19.1.7. Komórki Leydiga 379
19.2. Najądrze 380
19.2.1. Kanaliki wyprowadzające 380
19.2.2. Przewód najądrza 381
19.3. Nasieniowód 382
19.4. Gruczoły związane z męskim układem rozrodczym 382
19.4.1. Pęcherzyki nasienne . 382
19.4.2. Gruczoł krokowy (prostata, gruczoł sterczowy) . 383
19.4.3. Gruczoły opuszkowo-cewkowe (Cowpera) 384
19.5. Prącie . 384
20 ŻEŃSKI UKŁAD ROZRODCZY 386
Jadwiga Mirecka
20.1. Jajnik . 386
20.1.1. Pęcherzyki jajnikowe . 386
20.1.1.1. Pęcherzyki zawiązkowe 387
20.1.1.2. Pęcherzyki wzrastające jednowarstwowe (pierwotne) . 388
20.1.1.3. Pęcherzyki wzrastające wielowarstwowe (bezjamiste) . 388
20.1.1.4. Pęcherzyki wzrastające jamiste (drugorzędowe) . 388
20.1.1.5. Pęcherzyki Graafa (trzeciorzędowe) 389
20.1.1.6 . Pęcherzyk przedowulacyjny (dominujący) 389
20.1.2. Ciałko żółte . 390
20.1.3. Atrezja pęcherzyków jajnikowych . 391
20.1.4. Komórki wnękowe 392
20.1.5. Jajnik po okresie przekwitania 392
20.2. Jajowód 392
20.3. Macica 393
20.3.1. Błona śluzowa trzonu i dna macicy (endometrium) 393
20.3.2. Cykliczne zmiany w błonie śluzowej trzonu macicy 393
20.3.3. Warstwa mięśniowa i błona zewnętrzna macicy 395
20.3.4. Szyjka macicy 395
20.4. Pochwa 396
20.4.1. Podstawy cytodiagnostyki wymazów pochwowych 396
20.5. Narządy płciowe zewnętrzne 397
21 NARZĄDY ZWIĄZANE Z ŻEŃSKIM UKŁADEM ROZRODCZYM 399
Jadwiga Mirecka
21.1. Łożysko . 399
21.1.1. Drzewo kosmkowe 399
21.1.1.1. Syncytiotrofoblast i cytotrofoblast . 401
21.1.1.2. Przebudowa kosmków w przebiegu ciąży 402
21.1.1.3. Bariera łożyskowa 403
21.1.2. Doczesna i płyta podstawowa . 403
21.1.3. Płyta kosmówkowa . 405
21.1.4. Pęcherz płodowy 405
21.2. Sznur pępowinowy 406
21.3. Gruczoł mlekowy . 406
21.3.1. Gruczoł mlekowy nieaktywny 406
21.3.2. Gruczoł mlekowy w okresie ciąży i laktacji . 408
21.3.3. Brodawka sutkowa i jej otoczka . 409
22 NARZĄD WZROKU 411
Tadeusz Cichocki
22.1. Ogólna budowa gałki ocznej 411
22.2. Błona włóknista (zewnętrzna) 411
22.2.1. Twardówka . 411
22.2.2. Rogówka 413
22.3. Błona naczyniowa . 414
22.3.1. Naczyniówka właściwa 414
22.3.2. Ciałko rzęskowe 415
22.3.3. Tęczówka 417
22.4. Soczewka 417
22.5. Ciało szkliste 419
22.6. Siatkówka 419
22.6.1. Budowa histologiczna warstw siatkówki 419
22.6.2. Szczególne obszary siatkówki (plamka ślepa i żółta) 424
22.6.3. Komórki macierzyste siatkówki 425
22.7. Spojówka . 425
22.8. Powieki 425
22.9. Gruczoł łzowy. 426
23 NARZĄD SŁUCHU I RÓWNOWAGI 428
Tadeusz Cichocki
23.1. Ucho zewnętrzne . 429
23.2. Ucho środkowe 429
23.2.1. Jama bębenkowa . 429
23.2.2. Trąbka słuchowa (Eustachiusza) 430
23.2.3. Jamki powietrzne . 430
23.3. Ucho wewnętrzne . 431
23.3.1. Ogólna budowa ucha wewnętrznego 431
23.3.2. Przewód ślimaka . 432
23.3.3. Narząd Cortiego 433
23.3.3.1. Komórki podporowe 433
23.3.3.2. Komórki zmysłowe (rzęsate, włoskowate) . 435
23.3.3.3. Mechanizm rejestracji dźwięków . 437
23.3.4. Część błoniasta przedsionka i kanały półkoliste 438
PIŚMIENNICTWO UZUPEŁNIAJĄCE . 441
INDEKS . 443
Kompendium histologii. Podręcznik dla studentów nauk medycznych i przyrodniczych
Wydanie V poprawione i uzupełnione
SPIS TREŚCI
1 STRUKTURY I PODSTAWOWE PROCESY KOMÓRKOWE 21
Jadwiga Mirecka
1.1. Błony biologiczne 21
1.1.1. Ogólna budowa błon 21
1.1.2. Składniki chemiczne błon 23
1.1.2.1. Lipidy błonowe 23
1.1.2.2. Białka błonowe 24
1.1.3. Transport przez błony . 25
1.2. Błona komórkowa . 28
1.2.1. Potencjał spoczynkowy błony komórkowej 28
1.2.2. Cząsteczki adhezyjne błony komórkowej 28
1.2.3. Szkielet błonowy . 30
1.2.4. Glikokaliks (otoczka cukrowcowa) . 30
1.2.5. Wyspecjalizowane obszary błony komórkowej . 31
1.3. Jądro komórkowe 31
1.3.1. Chromatyna jądrowa . 32
1.3.1.1. Składniki chemiczne chromatyny . 32
1.3.1.2. Przestrzenna organizacja chromatyny 33
1.3.1.3. Euchromatyna i heterochromatyna 34
1.3.2. Morfologiczny obraz transkrypcji . 35
1.3.3. Jąderko. 36
1.3.4. Dodatkowe struktury jądrowe i zrąb jądra . 37
1.3.5. Otoczka jądrowa 37
1.3.5.1. Budowa porów jądrowych i transport przez pory. 37
1.4. Rybosomy i synteza białek 39
1.4.1. Biosynteza białek (translacja) . 39
1.4.2. Przemiany białek w cytoplazmie . 40
1.5. Proteasomy . 41
1.6. Siateczka śródplazmatyczna . 42
1.6.1. Charakterystyka błon siateczki śródplazmatycznej . 42
1.6.2. Siateczka śródplazmatyczna szorstka i gładka 42
1.6.3. Znaczenie czynnościowe siateczki środplazmatycznej . 44
1.7. Aparat Golgiego . 45
1.7.1. Biegunowość diktiosomu 46
1.7.2. Rola aparatu Golgiego w komórce 47
1.7.3. Dodatkowe przedziały związane z aparatem Golgiego 48
1.7.4. Przepływ pęcherzyków i różnicowanie się błon 49
1.7.5. Egzocytoza . 50
1.8. Pęcherzyki pozakomórkowe . 51
1.9. Endocytoza i przedziały endosomowe 52
1.9.1. Pinocytoza 52
1.9.2. Fagocytoza 55
1.10. Lizosomy 55
1.10.1. Enzymy i błona lizosomów . 56
1.10.2. Powstawanie lizosomów 56
1.10.3. Typy i morfologia lizosomów . 57
1.10.4. Znaczenie lizosomów 57
1.11. Mitochondria . 58
1.11.1. Charakterystyka błon mitochondrialnych. 58
1.11.2. Łańcuch transportu elektronów, kompleksy syntazy ATP
i fosforylacja oksydatywna . 59
1.11.3. Macierz mitochondrialna i przestrzeń międzybłonowa 60
1.11.4. Biogeneza mitochondriów i wbudowywanie białek z cytoplazmy 61
1.12. Peroksysomy 61
1.13. Centriole, cytoszkielet i podstawy zjawisk ruchowych w komórce . 62
1.13.1. Centriole . 62
1.13.2. Mikrotubule 63
1.13.3. Mikrofilamenty 65
1.13.4. Ruch komórek . 66
1.13.5. Filamenty pośrednie . 67
1.14. Inne składniki cytoplazmy . 68
1.15. Cykl komórkowy 69
1.15.1. Interfaza 70
1.15.2. Mitoza . 70
1.15.3. Wrzeciono podziałowe . 73
1.15.4. Mejoza 75
1.15.5. Regulacja cyklu komórkowego 77
1.16. Komórki macierzyste . 79
1.16.1. Zarodkowe komórki macierzyste 80
1.16.2. Somatyczne komórki macierzyste 81
1.16.3. Indukowane pluripotentne komórki macierzyste . 81
1.17. Śmierć komórki 82
1.17.1. Martwica (nekroza) 82
1.17.2. Zaprogramowana śmierć komórki (apoptoza) . 82
1.17.3. Autofagia . 84
2 TKANKA NABŁONKOWA 87
Jan A. Litwin
2.1. Funkcje nabłonków 88
2.2. Ogólna charakterystyka nabłonków 89
2.2.1. Klasyfikacja i występowanie nabłonków 89
2.2.2. Odnowa nabłonków . 92
2.3. Zróżnicowania szczytowej (wolnej) powierzchni komórek nabłonkowych . 92
2.3.1. Mikrokosmki 92
2.3.2. Rzęski (migawki) . 93
2.4. Zróżnicowania bocznych powierzchni komórek nabłonkowych . 94
2.4.1. Strefa przylegania (zonula adhaerens) 95
2.4.2. Desmosom (macula adhaerens) 97
2.4.3. Strefa zamykająca (połączenie ścisłe, zonula occludens) . 97
2.4.4. Połączenie szczelinowe (neksus, macula communicans) 98
2.5. Zróżnicowania przypodstawnej powierzchni komórek nabłonkowych . 98
2.6. Blaszka podstawna 100
3 TKANKA ŁĄCZNA (OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA 103
Tadeusz Cichocki
3.1. Substancja międzykomórkowa. 103
3.1.1. Włókna tkanki łącznej . 104
3.1.1.1. Włókna kolagenowe . 104
3.1.1.2. Biosynteza kolagenu i jego agregacja w fibryle . 104
3.1.1.3. Włókna siateczkowe (kratkowe, srebrochłonne) . 105
3.1.1.4. Typy kolagenu . 106
3.1.1.5. Włókna sprężyste (elastyczne) 107
3.1.2. Substancja podstawowa (istota podstawowa, macierz) 107
3.1.2.1. Glikozaminoglikany i proteoglikany . 108
3.1.2.2. Białka niekolagenowe 109
3.2. Komórki tkanki łącznej właściwej . 109
3.2.1. Mezenchymatyczne komórki macierzyste . 110
3.2.2. Fibroblasty 110
3.2.3. Makrofagi 110
3.2.4. Komórki plazmatyczne (plazmocyty) . 113
3.2.5. Komórki tuczne (mastocyty) 113
3.3. Odmiany tkanki łącznej . 115
3.3.1. Mezenchyma i tkanka łączna galaretowata . 115
3.3.2. Tkanka łączna właściwa 116
3.3.2.1. Tkanka łączna wiotka . 116
3.3.2.2. Tkanka łączna włóknista (zbita). 117
3.3.3. Tkanka łączna siateczkowa . 117
3.3.4. Tkanka tłuszczowa 118
3.3.4.1. Tkanka tłuszczowa żółta . 118
3.3.4.2. Tkanka tłuszczowa brunatna . 120
3.3.4.3. Powstawanie komórek tłuszczowych . 120
4 TKANKI PODPOROWE 122
Tadeusz Cichocki
4.1. Chrząstka 122
4.1.1. Chrząstka szklista . 123
4.1.2. Chrząstka sprężysta 125
4.1.3. Chrząstka włóknista . 125
4.1.4. Rozwój i wzrost chrząstki . 126
4.2. Tkanka kostna . 126
4.2.1. Substancja międzykomórkowa tkanki kostnej 126
4.2.2. Komórki tkanki kostnej. 127
4.2.2.1. Komórki osteogenne (osteoprogenitorowe) . 127
4.2.2.2. Osteoblasty . 128
4.2.2.3. Osteocyty 128
4.2.2.4. Osteoklasty . 130
4.2.3. Typy tkanki kostnej 131
4.2.3.1. Kość zbita . 131
4.2.3.2. Kość gąbczasta 133
4.2.4. Tworzenie tkanki kostnej (kostnienie, osteogeneza) 133
4.2.4.1. Kostnienie na podłożu mezenchymatycznym (błoniastym) 133
4.2.4.2. Kostnienie na podłożu chrzęstnym (wewnątrzchrzęstne) 134
4.2.4.3. Mechanizmy odpowiedzialne za procesy biomineralizacji . 136
4.2.5. Przebudowa tkanki kostnej 137
4.2.6. Gojenie złamań 138
4.3. Budowa stawu 139
5 KREW I POWSTAWANIE KOMÓREK KRWI (HEMATOPOEZA 141
Tadeusz Cichocki
5.1. Erytrocyty (krwinki czerwone) 141
5.2. Leukocyty (krwinki białe) . 143
5.2.1. Granulocyty (krwinki białe ziarniste) 144
5.2.1.1. Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile) 144
5.2.1.2. Granulocyty kwasochłonne (eozynofile) 148
5.2.1.3. Granulocyty zasadochłonne (bazofile) 149
5.2.2. Agranulocyty (leukocyty bezziarniste) 149
5.2.2.1. Limfocyty 149
5.2.2.2. Monocyty . 150
5.3. Płytki krwi 151
5.4. Powstawanie krwinek (hematopoeza) . 152
5.4.1. Szpik kostny 152
5.4.1.1. Przedział naczyniowy 152
5.4.1.2. Przedział hematopoetyczny 153
5.4.2. Linia rozwojowa erytrocytów (erytropoeza) 156
5.4.3. Linia rozwojowa granulocytów (granulopoeza) 157
5.4.4. Linia rozwojowa megakariocytów i powstawanie płytek krwi (trombopoeza) 158
6 TKANKA MIĘŚNIOWA 161
Jan A. Litwin
6.1. Aparat kurczliwy 161
6.2. Tkanka mięśniowa gładka 162
6.2.1. Budowa komórki mięśniowej gładkiej 162
6.2.2. Zespoły komórek mięśniowych gładkich 164
6.2.3. Śródmiąższowe komórki Cajala 164
6.2.4. Niemięśniowe komórki kurczliwe 165
6.3. Tkanka mięśniowa szkieletowa 165
6.3.1. Ogólna organizacja włókna mięśniowego szkieletowego. 166
6.3.2. Struktura miofibryli 167
6.3.3. Molekularna budowa miofilamentów i mechanizm skurczu . 169
6.3.4. Systemy błonowe włókna mięśniowego. 170
6.3.5. Płytka motoryczna 172
6.3.6. Połączenie mięśniowo-ścięgniste 172
6.3.7. Wrzecionka nerwowo-mięśniowe i nerwowo-ścięgniste . 173
6.3.8. Typy włókien mięśni szkieletowych 173
6.3.9. Budowa histologiczna mięśnia szkieletowego . 174
6.4. Mięsień sercowy 175
6.4.1. Komórki robocze mięśnia sercowego . 175
6.4.2. Komórki macierzyste mięśnia sercowego . 177
6.4.3. Komórki układu bodźcotwórczo-przewodzącego . 177
7 TKANKA NERWOWA 179
Jan A. Litwin
7.1. Ogólna charakterystyka komórek nerwowych 179
7.1.1. Akson (neuryt) i dendryty . 180
7.1.2. Klasyfikacja komórek nerwowych . 180
7.2. Wyposażenie cytoplazmatyczne komórki nerwowej 181
7.3. Budowa włókna nerwowego . 183
7.3.1. Niezmielinizowane włókna nerwowe . 183
7.3.2. Zmielinizowane włókna nerwowe 183
7.4. Podstawy przewodnictwa nerwowego 185
7.4.1. Potencjał czynnościowy 185
7.4.2. Przewodzenie ciągłe i skokowe 187
7.5. Połączenia synaptyczne 187
7.5.1. Część presynaptyczna . 188
7.5.2. Część postsynaptyczna 189
7.5.3. Neuroprzekaźniki . 190
7.5.4. Mechanizm przewodnictwa synaptycznego 191
7.5.5. Parakrynowe przewodzenie bodźców 192
7.5.6. Synapsy elektryczne . 192
7.6. Komórki neurogleju 192
7.6.1. Glej wyściółkowy (ependyma) . 192
7.6.2. Astrocyty (wielkoglej) 193
7.6.3. Oligodendrocyty (glej skąpowypustkowy) 194
7.6.4. Komórki mikrogleju (mezoglej, komórki Hortegi) . 195
7.6.5. Komórki gleju obwodowego . 195
7.7. Przykłady histologicznej organizacji układu nerwowego . 196
7.7.1. Histoarchitektonika rdzenia kręgowego 196
7.7.2. Cytoarchitektonika kory mózgu . 197
7.7.3. Cytoarchitektonika kory móżdżku 198
7.7.4. Zwój rdzeniowy (międzykręgowy) 200
7.7.5. Pień nerwowy 201
7.8. Struktury towarzyszące tkance nerwowej 202
7.8.1. Opony mózgowe .
7.8.2. Struktury związane z wytwarzaniem i resorpcją płynu mózgowo-rdzeniowego .202
8. WPROWADZENIE DO HISTOLOGII NARZĄDÓW 205
Jan A. Litwin
8.1. Ogólna organizacja narządów . 205
8.2. Błona śluzowa (śluzówka) . 205
8.3. Błona surowicza . 206
8.4. Ogólna charakterystyka i klasyfikacja gruczołów 207
8.4.1. Gruczoły zewnątrz- i wewnątrzwydzielnicze . 207
8.4.2. Klasyfikacja morfologiczna . 207
8.4.3. Typ wydzieliny 208
8.4.4. Sposób wydzielania 208
9. UKŁAD NACZYNIOWY 210
Jan A. Litwin
9.1. Elementy składowe ściany naczyń krwionośnych 210
9.1.1. Komórki śródbłonka 210
9.1.2. Perycyty 213
9.1.3. Naczyniowe komórki mięśniowe gładkie 213
9.1.4. Włókna i substancja podstawowa tkanki łącznej . 213
9.1.5. Warstwowa budowa ściany naczyniowej 214
9.2. Naczynia włosowate (kapilary) 215
9.2.1. Budowa ściany naczynia włosowatego 215
9.2.2. Klasyfikacja naczyń włosowatych 215
9.2.3. Prekapilary i postkapilary 216
9.3. Naczynia tętnicze 218
9.3.1. Tętniczki (arteriole) 218
9.3.2. Tętnice typu mięśniowego 218
9.3.3. Tętnice typu sprężystego .219
9.4. Naczynia żylne .220
9.4.1. Żyłki (wenule) 220
9.4.2. Żyły średnie .220
9.4.3. Żyły duże 221
9.4.4. Żyły kończyn dolnych .221
9.4.5. Żyły o zredukowanej ścianie .222
9.5. Anastomozy tętniczo-żylne .222
9.6. Struktury sensoryczne układu naczyniowego .223
9.6.1. Kłębki szyjne i aortalne .223
9.6.2. Zatoka szyjna 223
9.7. Serce 223
10. UKŁAD LIMFATYCZNY ORAZ PODSTAWY ZJAWISK IMMUNOLOGICZNYCH 226
Tadeusz Cichocki
10.1. Podstawowe pojęcia immunologiczne i mechanizmy odporności .226
10.1.1 Odporność wrodzona i nabyta 226
10.1.2. Czynniki i komórki uczestniczące w reakcjach immunologicznych 228
10.1.2.1. Antygeny 228
10.1.2.2. Immunoglobuliny (przeciwciała) 229
10.1.2.3. Cytokiny . 229
10.1.2.4. Limfocyty 229
10.1.2.5. Komórki prezentujące antygeny 231
10.1.3. Rodzaje odpowiedzi immunologicznej . 231
10.1.3.1. Odpowiedź komórkowa . 232
10.1.3.2. Odpowiedź humoralna 232
10.2. Grasica . 233
10.2.1. Budowa histologiczna grasicy . 233
10.2.2. Czynność grasicy 235
10.2.2.1. Produkcja limfocytów T . 235
10.2.2.2. Produkcja substancji regulacyjnych . 236
10.2.2.3. Inwolucja grasicy 236
10.3. Tkanka limfoidalna 236
10.4. Węzeł chłonny . 237
10.4.1. Budowa histologiczna węzła chłonnego. 237
10.4.2. Krążenie limfy w węźle chłonnym . 239
10.4.3. Ukrwienie węzła chłonnego i recyrkulacja limfocytów 239
10.4.4. Udział węzła chłonnego w zjawiskach obronnych . 240
10.5. Śledziona 240
10.5.1. Unaczynienie śledziony 241
10.5.2. Miazga biała śledziony 242
10.5.3. Miazga czerwona śledziony . 242
10.5.4. Czynność śledziony 243
10.6. Tkanka limfoidalna błon śluzowych: migdałki 243
10.7. Naczynia limfatyczne 245
11 UKŁAD ODDECHOWY . 247
Jan A. Litwin
11.1. Nabłonek dróg oddechowych . 247
11.2. Jama nosowa 249
11.2.1. Błona węchowa . 250
11.2.2. Narząd przylemieszowy (Jacobsona) 251
11.3. Krtań 252
11.4. Tchawica 252
11.5. Drzewo oskrzelowe 253
11.5.1. Oskrzela (wewnątrzpłucne) . 253
11.5.2. Oskrzeliki 254
11.5.3. Oskrzeliki końcowe . 255
11.5.4. Oskrzeliki oddechowe 255
11.6. Pęcherzyki płucne 255
11.6.1. Budowa nabłonkowej wyściółki pęcherzyka płucnego 256
11.6.2. Makrofagi pęcherzykowe 257
11.6.3. Tkanka śródmiąższowa. 258
11.7. Opłucna 258
12 SKÓRA I TWORY SKÓRNE 260
Jadwiga Mirecka
12.1. Naskórek 260
12.1.1. Keratynocyty . 260
12.1.2. Inne komórki naskórka. 263
12.1.3. Połączenie naskórkowo-skórne 264
12.2. Skóra właściwa 265
12.3. Udział skóry w procesach obronnych 265
12.4. Tkanka podskórna 266
12.5. Twory skórne 266
12.5.1. Włosy 267
12.5.2. Gruczoły skórne 269
12.5.2.1. Ekrynowe gruczoły potowe 269
12.5.2.2. Apokrynowe gruczoły potowe 271
12.5.2.3. Gruczoły łojowe 271
12.5.3. Paznokcie . 272
12.6. Zakończenia nerwowe w skórze 273
12.7. Regionalne różnice w strukturze skóry . 274
13 JAMA USTNA I GRUCZOŁY ŚLINOWE 276
Jan A. Litwin
13.1. Jama ustna 276
13.1.1. Warga. 276
13.1.2. Błona śluzowa jamy ustnej . 276
13.1.3. Język 277
13.1.3.1. Brodawki języka . 277
13.1.3.2. Budowa i czynność kubka smakowego 279
13.2. Gruczoły ślinowe 280
13.2.1. Małe i duże gruczoły ślinowe . 281
13.2.2. Pęcherzyk surowiczy 281
13.2.3. Cewka śluzowa 282
13.2.4. Przewody wyprowadzające ślinianek 283
13.2.5. Charakterystyka różnicowa ślinianek 284
14 NARZĄD ZĘBOWY . 285
Tadeusz Cichocki
14.1. Tkanki zmineralizowane zęba 285
14.1.1. Zębina 285
14.1.2. Szkliwo 288
14.1.3. Cement .288
14.2. Miazga zęba .289
14.3. Ozębna .291
14.4. Dziąsło 293
14.5. Rozwój narządu zębowego .295
14.5.1. Powstawanie i rozwój zawiązka zęba 295
14.5.2. Regulacja wczesnych etapów rozwoju zęba .297
14.5.3. Powstawanie zębiny i szkliwa 298
14.5.4. Powstawanie struktur pochodnych woreczka zębowego: cementu i ozębnej .301
15 CEWA POKARMOWA 303
Jan A. Litwin
15.1. Warstwowa budowa cewy pokarmowej 303
15.2. Przełyk . 305
15.3. Żołądek . 306
15.3.1. Nabłonek błony śluzowej żołądka 306
15.3.2. Wpust. 307
15.3.3. Trzon i dno żołądka 307
15.3.3.1. Gruczoł żołądkowy właściwy . 307
15.3.4. Odźwiernik 310
15.4. Jelito cienkie 310
15.4.1. Nabłonek jelitowy . 311
15.4.2. Kosmek jelitowy . 313
15.4.3. Krypta jelitowa . 313
15.4.4. Charakterystyka różnicowa poszczególnych odcinków jelita cienkiego 314
15.5. Jelito grube (okrężnica) . 315
15.6. Komórki dokrewne cewy pokarmowej (enteroendokrynowe) 316
15.7. Tkanka limfoidalna cewy pokarmowej . 317
15.8. Układ nerwowy cewy pokarmowej 319
16 TRZUSTKA I WĄTROBA . 321
Jan A. Litwin
16.1. Trzustka 321
16.1.1. Pęcherzyk trzustkowy . 321
16.1.2. Przewody wyprowadzające trzustki . 323
16.2. Wątroba 324
16.2.1. Ogólna organizacja miąższu wątroby . 324
16.2.2. Komórka wątrobowa (hepatocyt) 328
16.2.3. Zatoka wątrobowa 329
16.2.4. Unaczynienie wątroby . 330
16.2.5. Przepływ chłonki w wątrobie 331
16.2.6. Drogi żółciowe . 331
17 UKŁAD WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO . 334
Jadwiga Mirecka
17.1. Przysadka mózgowa . 335
17.1.1. Oś podwzgórzowo-przysadkowa 335
17.1.2. Część gruczołowa przysadki 336
17.1.2.1. Część obwodowa przysadki . 336
17.1.2.2. Część pośrednia przysadki 339
17.1.2.3. Część guzowa. 339
17.1.3. Część nerwowa przysadki . 339
17.1.3.1. Wyrostek lejkowaty 339
17.1.3.2. Szypuła lejka 339
17.1.3.3. Wyniosłość pośrodkowa 339
17.1.4. Krążenie krwi w przysadce 340
17.2. Tarczyca 341
17.2.1. Komórki pęcherzykowe tarczycy 341
17.2.2. Wewnątrzkomórkowe i pozakomórkowe etapy produkcji hormonów tarczycowych 342
17.2.3. Komórki C . 343
17.3. Przytarczyce . 343
17.4. Nadnercza . 344
17.4.1. Kora nadnerczy . 344
17.4.2. Rdzeń nadnerczy 347
17.5. Wysepki trzustkowe 348
17.6. Szyszynka 349
17.7. Układ rozproszonych komórek dokrewnych (DNES, ang. diffuse neuroendocrine system) 351
17.8. Działanie hormonów na komórkę – molekularne mechanizmy sygnalizacji międzykomórkowej 352
17.8.1. Mechanizm działania hormonów przez receptory błonowe 353
17.8.2. Mechanizm działania hormonów przez receptory wewnątrzkomórkowe 356
18. UKŁAD MOCZOWY
Jadwiga Mirecka 358
18.1. Nerka 358
18.1.1. Nefron 359
18.1.1.1. Ciałko nerkowe 361
18.1.1.2. Kanalik proksymalny 363
18.1.1.3. Kanalik pośredni 364
18.1.1.4. Kanalik dystalny 365
18.1.2. Aparat przykłębuszkowy .365
18.1.3. Kanaliki łączące i cewki zbiorcze 367
18.1.4. Tkanka śródmiąższowa nerki 368
18.1.5. Unaczynienie nerki 368
18.2. Drogi wyprowadzające mocz 369
19. MĘSKI UKŁAD ROZRODCZY
Jan A. Litwin 372
19.1. Jądro 372
19.1.1. Kanalik nasienny 372
19.1.2. Spermatogeneza 373
19.1.3. Spermiogeneza 375
19.1.4. Budowa plemnika 377
19.1.5. Komórki Sertolego 378
19.1.6. Kanaliki proste i sieć jądra 379
19.1.7. Komórki Leydiga 379
19.2. Najądrze 380
19.2.1. Kanaliki wyprowadzające 380
19.2.2. Przewód najądrza 381
19.3. Nasieniowód 382
19.4. Gruczoły związane z męskim układem rozrodczym 382
19.4.1. Pęcherzyki nasienne . 382
19.4.2. Gruczoł krokowy (prostata, gruczoł sterczowy) . 383
19.4.3. Gruczoły opuszkowo-cewkowe (Cowpera) 384
19.5. Prącie . 384
20 ŻEŃSKI UKŁAD ROZRODCZY 386
Jadwiga Mirecka
20.1. Jajnik . 386
20.1.1. Pęcherzyki jajnikowe . 386
20.1.1.1. Pęcherzyki zawiązkowe 387
20.1.1.2. Pęcherzyki wzrastające jednowarstwowe (pierwotne) . 388
20.1.1.3. Pęcherzyki wzrastające wielowarstwowe (bezjamiste) . 388
20.1.1.4. Pęcherzyki wzrastające jamiste (drugorzędowe) . 388
20.1.1.5. Pęcherzyki Graafa (trzeciorzędowe) 389
20.1.1.6 . Pęcherzyk przedowulacyjny (dominujący) 389
20.1.2. Ciałko żółte . 390
20.1.3. Atrezja pęcherzyków jajnikowych . 391
20.1.4. Komórki wnękowe 392
20.1.5. Jajnik po okresie przekwitania 392
20.2. Jajowód 392
20.3. Macica 393
20.3.1. Błona śluzowa trzonu i dna macicy (endometrium) 393
20.3.2. Cykliczne zmiany w błonie śluzowej trzonu macicy 393
20.3.3. Warstwa mięśniowa i błona zewnętrzna macicy 395
20.3.4. Szyjka macicy 395
20.4. Pochwa 396
20.4.1. Podstawy cytodiagnostyki wymazów pochwowych 396
20.5. Narządy płciowe zewnętrzne 397
21 NARZĄDY ZWIĄZANE Z ŻEŃSKIM UKŁADEM ROZRODCZYM 399
Jadwiga Mirecka
21.1. Łożysko . 399
21.1.1. Drzewo kosmkowe 399
21.1.1.1. Syncytiotrofoblast i cytotrofoblast . 401
21.1.1.2. Przebudowa kosmków w przebiegu ciąży 402
21.1.1.3. Bariera łożyskowa 403
21.1.2. Doczesna i płyta podstawowa . 403
21.1.3. Płyta kosmówkowa . 405
21.1.4. Pęcherz płodowy 405
21.2. Sznur pępowinowy 406
21.3. Gruczoł mlekowy . 406
21.3.1. Gruczoł mlekowy nieaktywny 406
21.3.2. Gruczoł mlekowy w okresie ciąży i laktacji . 408
21.3.3. Brodawka sutkowa i jej otoczka . 409
22 NARZĄD WZROKU 411
Tadeusz Cichocki
22.1. Ogólna budowa gałki ocznej 411
22.2. Błona włóknista (zewnętrzna) 411
22.2.1. Twardówka . 411
22.2.2. Rogówka 413
22.3. Błona naczyniowa . 414
22.3.1. Naczyniówka właściwa 414
22.3.2. Ciałko rzęskowe 415
22.3.3. Tęczówka 417
22.4. Soczewka 417
22.5. Ciało szkliste 419
22.6. Siatkówka 419
22.6.1. Budowa histologiczna warstw siatkówki 419
22.6.2. Szczególne obszary siatkówki (plamka ślepa i żółta) 424
22.6.3. Komórki macierzyste siatkówki 425
22.7. Spojówka . 425
22.8. Powieki 425
22.9. Gruczoł łzowy. 426
23 NARZĄD SŁUCHU I RÓWNOWAGI 428
Tadeusz Cichocki
23.1. Ucho zewnętrzne . 429
23.2. Ucho środkowe 429
23.2.1. Jama bębenkowa . 429
23.2.2. Trąbka słuchowa (Eustachiusza) 430
23.2.3. Jamki powietrzne . 430
23.3. Ucho wewnętrzne . 431
23.3.1. Ogólna budowa ucha wewnętrznego 431
23.3.2. Przewód ślimaka . 432
23.3.3. Narząd Cortiego 433
23.3.3.1. Komórki podporowe 433
23.3.3.2. Komórki zmysłowe (rzęsate, włoskowate) . 435
23.3.3.3. Mechanizm rejestracji dźwięków . 437
23.3.4. Część błoniasta przedsionka i kanały półkoliste 438
PIŚMIENNICTWO UZUPEŁNIAJĄCE . 441
INDEKS . 443
Jadwiga Mirecka
1.1. Błony biologiczne 21
1.1.1. Ogólna budowa błon 21
1.1.2. Składniki chemiczne błon 23
1.1.2.1. Lipidy błonowe 23
1.1.2.2. Białka błonowe 24
1.1.3. Transport przez błony . 25
1.2. Błona komórkowa . 28
1.2.1. Potencjał spoczynkowy błony komórkowej 28
1.2.2. Cząsteczki adhezyjne błony komórkowej 28
1.2.3. Szkielet błonowy . 30
1.2.4. Glikokaliks (otoczka cukrowcowa) . 30
1.2.5. Wyspecjalizowane obszary błony komórkowej . 31
1.3. Jądro komórkowe 31
1.3.1. Chromatyna jądrowa . 32
1.3.1.1. Składniki chemiczne chromatyny . 32
1.3.1.2. Przestrzenna organizacja chromatyny 33
1.3.1.3. Euchromatyna i heterochromatyna 34
1.3.2. Morfologiczny obraz transkrypcji . 35
1.3.3. Jąderko. 36
1.3.4. Dodatkowe struktury jądrowe i zrąb jądra . 37
1.3.5. Otoczka jądrowa 37
1.3.5.1. Budowa porów jądrowych i transport przez pory. 37
1.4. Rybosomy i synteza białek 39
1.4.1. Biosynteza białek (translacja) . 39
1.4.2. Przemiany białek w cytoplazmie . 40
1.5. Proteasomy . 41
1.6. Siateczka śródplazmatyczna . 42
1.6.1. Charakterystyka błon siateczki śródplazmatycznej . 42
1.6.2. Siateczka śródplazmatyczna szorstka i gładka 42
1.6.3. Znaczenie czynnościowe siateczki środplazmatycznej . 44
1.7. Aparat Golgiego . 45
1.7.1. Biegunowość diktiosomu 46
1.7.2. Rola aparatu Golgiego w komórce 47
1.7.3. Dodatkowe przedziały związane z aparatem Golgiego 48
1.7.4. Przepływ pęcherzyków i różnicowanie się błon 49
1.7.5. Egzocytoza . 50
1.8. Pęcherzyki pozakomórkowe . 51
1.9. Endocytoza i przedziały endosomowe 52
1.9.1. Pinocytoza 52
1.9.2. Fagocytoza 55
1.10. Lizosomy 55
1.10.1. Enzymy i błona lizosomów . 56
1.10.2. Powstawanie lizosomów 56
1.10.3. Typy i morfologia lizosomów . 57
1.10.4. Znaczenie lizosomów 57
1.11. Mitochondria . 58
1.11.1. Charakterystyka błon mitochondrialnych. 58
1.11.2. Łańcuch transportu elektronów, kompleksy syntazy ATP
i fosforylacja oksydatywna . 59
1.11.3. Macierz mitochondrialna i przestrzeń międzybłonowa 60
1.11.4. Biogeneza mitochondriów i wbudowywanie białek z cytoplazmy 61
1.12. Peroksysomy 61
1.13. Centriole, cytoszkielet i podstawy zjawisk ruchowych w komórce . 62
1.13.1. Centriole . 62
1.13.2. Mikrotubule 63
1.13.3. Mikrofilamenty 65
1.13.4. Ruch komórek . 66
1.13.5. Filamenty pośrednie . 67
1.14. Inne składniki cytoplazmy . 68
1.15. Cykl komórkowy 69
1.15.1. Interfaza 70
1.15.2. Mitoza . 70
1.15.3. Wrzeciono podziałowe . 73
1.15.4. Mejoza 75
1.15.5. Regulacja cyklu komórkowego 77
1.16. Komórki macierzyste . 79
1.16.1. Zarodkowe komórki macierzyste 80
1.16.2. Somatyczne komórki macierzyste 81
1.16.3. Indukowane pluripotentne komórki macierzyste . 81
1.17. Śmierć komórki 82
1.17.1. Martwica (nekroza) 82
1.17.2. Zaprogramowana śmierć komórki (apoptoza) . 82
1.17.3. Autofagia . 84
2 TKANKA NABŁONKOWA 87
Jan A. Litwin
2.1. Funkcje nabłonków 88
2.2. Ogólna charakterystyka nabłonków 89
2.2.1. Klasyfikacja i występowanie nabłonków 89
2.2.2. Odnowa nabłonków . 92
2.3. Zróżnicowania szczytowej (wolnej) powierzchni komórek nabłonkowych . 92
2.3.1. Mikrokosmki 92
2.3.2. Rzęski (migawki) . 93
2.4. Zróżnicowania bocznych powierzchni komórek nabłonkowych . 94
2.4.1. Strefa przylegania (zonula adhaerens) 95
2.4.2. Desmosom (macula adhaerens) 97
2.4.3. Strefa zamykająca (połączenie ścisłe, zonula occludens) . 97
2.4.4. Połączenie szczelinowe (neksus, macula communicans) 98
2.5. Zróżnicowania przypodstawnej powierzchni komórek nabłonkowych . 98
2.6. Blaszka podstawna 100
3 TKANKA ŁĄCZNA (OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA 103
Tadeusz Cichocki
3.1. Substancja międzykomórkowa. 103
3.1.1. Włókna tkanki łącznej . 104
3.1.1.1. Włókna kolagenowe . 104
3.1.1.2. Biosynteza kolagenu i jego agregacja w fibryle . 104
3.1.1.3. Włókna siateczkowe (kratkowe, srebrochłonne) . 105
3.1.1.4. Typy kolagenu . 106
3.1.1.5. Włókna sprężyste (elastyczne) 107
3.1.2. Substancja podstawowa (istota podstawowa, macierz) 107
3.1.2.1. Glikozaminoglikany i proteoglikany . 108
3.1.2.2. Białka niekolagenowe 109
3.2. Komórki tkanki łącznej właściwej . 109
3.2.1. Mezenchymatyczne komórki macierzyste . 110
3.2.2. Fibroblasty 110
3.2.3. Makrofagi 110
3.2.4. Komórki plazmatyczne (plazmocyty) . 113
3.2.5. Komórki tuczne (mastocyty) 113
3.3. Odmiany tkanki łącznej . 115
3.3.1. Mezenchyma i tkanka łączna galaretowata . 115
3.3.2. Tkanka łączna właściwa 116
3.3.2.1. Tkanka łączna wiotka . 116
3.3.2.2. Tkanka łączna włóknista (zbita). 117
3.3.3. Tkanka łączna siateczkowa . 117
3.3.4. Tkanka tłuszczowa 118
3.3.4.1. Tkanka tłuszczowa żółta . 118
3.3.4.2. Tkanka tłuszczowa brunatna . 120
3.3.4.3. Powstawanie komórek tłuszczowych . 120
4 TKANKI PODPOROWE 122
Tadeusz Cichocki
4.1. Chrząstka 122
4.1.1. Chrząstka szklista . 123
4.1.2. Chrząstka sprężysta 125
4.1.3. Chrząstka włóknista . 125
4.1.4. Rozwój i wzrost chrząstki . 126
4.2. Tkanka kostna . 126
4.2.1. Substancja międzykomórkowa tkanki kostnej 126
4.2.2. Komórki tkanki kostnej. 127
4.2.2.1. Komórki osteogenne (osteoprogenitorowe) . 127
4.2.2.2. Osteoblasty . 128
4.2.2.3. Osteocyty 128
4.2.2.4. Osteoklasty . 130
4.2.3. Typy tkanki kostnej 131
4.2.3.1. Kość zbita . 131
4.2.3.2. Kość gąbczasta 133
4.2.4. Tworzenie tkanki kostnej (kostnienie, osteogeneza) 133
4.2.4.1. Kostnienie na podłożu mezenchymatycznym (błoniastym) 133
4.2.4.2. Kostnienie na podłożu chrzęstnym (wewnątrzchrzęstne) 134
4.2.4.3. Mechanizmy odpowiedzialne za procesy biomineralizacji . 136
4.2.5. Przebudowa tkanki kostnej 137
4.2.6. Gojenie złamań 138
4.3. Budowa stawu 139
5 KREW I POWSTAWANIE KOMÓREK KRWI (HEMATOPOEZA 141
Tadeusz Cichocki
5.1. Erytrocyty (krwinki czerwone) 141
5.2. Leukocyty (krwinki białe) . 143
5.2.1. Granulocyty (krwinki białe ziarniste) 144
5.2.1.1. Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile) 144
5.2.1.2. Granulocyty kwasochłonne (eozynofile) 148
5.2.1.3. Granulocyty zasadochłonne (bazofile) 149
5.2.2. Agranulocyty (leukocyty bezziarniste) 149
5.2.2.1. Limfocyty 149
5.2.2.2. Monocyty . 150
5.3. Płytki krwi 151
5.4. Powstawanie krwinek (hematopoeza) . 152
5.4.1. Szpik kostny 152
5.4.1.1. Przedział naczyniowy 152
5.4.1.2. Przedział hematopoetyczny 153
5.4.2. Linia rozwojowa erytrocytów (erytropoeza) 156
5.4.3. Linia rozwojowa granulocytów (granulopoeza) 157
5.4.4. Linia rozwojowa megakariocytów i powstawanie płytek krwi (trombopoeza) 158
6 TKANKA MIĘŚNIOWA 161
Jan A. Litwin
6.1. Aparat kurczliwy 161
6.2. Tkanka mięśniowa gładka 162
6.2.1. Budowa komórki mięśniowej gładkiej 162
6.2.2. Zespoły komórek mięśniowych gładkich 164
6.2.3. Śródmiąższowe komórki Cajala 164
6.2.4. Niemięśniowe komórki kurczliwe 165
6.3. Tkanka mięśniowa szkieletowa 165
6.3.1. Ogólna organizacja włókna mięśniowego szkieletowego. 166
6.3.2. Struktura miofibryli 167
6.3.3. Molekularna budowa miofilamentów i mechanizm skurczu . 169
6.3.4. Systemy błonowe włókna mięśniowego. 170
6.3.5. Płytka motoryczna 172
6.3.6. Połączenie mięśniowo-ścięgniste 172
6.3.7. Wrzecionka nerwowo-mięśniowe i nerwowo-ścięgniste . 173
6.3.8. Typy włókien mięśni szkieletowych 173
6.3.9. Budowa histologiczna mięśnia szkieletowego . 174
6.4. Mięsień sercowy 175
6.4.1. Komórki robocze mięśnia sercowego . 175
6.4.2. Komórki macierzyste mięśnia sercowego . 177
6.4.3. Komórki układu bodźcotwórczo-przewodzącego . 177
7 TKANKA NERWOWA 179
Jan A. Litwin
7.1. Ogólna charakterystyka komórek nerwowych 179
7.1.1. Akson (neuryt) i dendryty . 180
7.1.2. Klasyfikacja komórek nerwowych . 180
7.2. Wyposażenie cytoplazmatyczne komórki nerwowej 181
7.3. Budowa włókna nerwowego . 183
7.3.1. Niezmielinizowane włókna nerwowe . 183
7.3.2. Zmielinizowane włókna nerwowe 183
7.4. Podstawy przewodnictwa nerwowego 185
7.4.1. Potencjał czynnościowy 185
7.4.2. Przewodzenie ciągłe i skokowe 187
7.5. Połączenia synaptyczne 187
7.5.1. Część presynaptyczna . 188
7.5.2. Część postsynaptyczna 189
7.5.3. Neuroprzekaźniki . 190
7.5.4. Mechanizm przewodnictwa synaptycznego 191
7.5.5. Parakrynowe przewodzenie bodźców 192
7.5.6. Synapsy elektryczne . 192
7.6. Komórki neurogleju 192
7.6.1. Glej wyściółkowy (ependyma) . 192
7.6.2. Astrocyty (wielkoglej) 193
7.6.3. Oligodendrocyty (glej skąpowypustkowy) 194
7.6.4. Komórki mikrogleju (mezoglej, komórki Hortegi) . 195
7.6.5. Komórki gleju obwodowego . 195
7.7. Przykłady histologicznej organizacji układu nerwowego . 196
7.7.1. Histoarchitektonika rdzenia kręgowego 196
7.7.2. Cytoarchitektonika kory mózgu . 197
7.7.3. Cytoarchitektonika kory móżdżku 198
7.7.4. Zwój rdzeniowy (międzykręgowy) 200
7.7.5. Pień nerwowy 201
7.8. Struktury towarzyszące tkance nerwowej 202
7.8.1. Opony mózgowe .
7.8.2. Struktury związane z wytwarzaniem i resorpcją płynu mózgowo-rdzeniowego .202
8. WPROWADZENIE DO HISTOLOGII NARZĄDÓW 205
Jan A. Litwin
8.1. Ogólna organizacja narządów . 205
8.2. Błona śluzowa (śluzówka) . 205
8.3. Błona surowicza . 206
8.4. Ogólna charakterystyka i klasyfikacja gruczołów 207
8.4.1. Gruczoły zewnątrz- i wewnątrzwydzielnicze . 207
8.4.2. Klasyfikacja morfologiczna . 207
8.4.3. Typ wydzieliny 208
8.4.4. Sposób wydzielania 208
9. UKŁAD NACZYNIOWY 210
Jan A. Litwin
9.1. Elementy składowe ściany naczyń krwionośnych 210
9.1.1. Komórki śródbłonka 210
9.1.2. Perycyty 213
9.1.3. Naczyniowe komórki mięśniowe gładkie 213
9.1.4. Włókna i substancja podstawowa tkanki łącznej . 213
9.1.5. Warstwowa budowa ściany naczyniowej 214
9.2. Naczynia włosowate (kapilary) 215
9.2.1. Budowa ściany naczynia włosowatego 215
9.2.2. Klasyfikacja naczyń włosowatych 215
9.2.3. Prekapilary i postkapilary 216
9.3. Naczynia tętnicze 218
9.3.1. Tętniczki (arteriole) 218
9.3.2. Tętnice typu mięśniowego 218
9.3.3. Tętnice typu sprężystego .219
9.4. Naczynia żylne .220
9.4.1. Żyłki (wenule) 220
9.4.2. Żyły średnie .220
9.4.3. Żyły duże 221
9.4.4. Żyły kończyn dolnych .221
9.4.5. Żyły o zredukowanej ścianie .222
9.5. Anastomozy tętniczo-żylne .222
9.6. Struktury sensoryczne układu naczyniowego .223
9.6.1. Kłębki szyjne i aortalne .223
9.6.2. Zatoka szyjna 223
9.7. Serce 223
10. UKŁAD LIMFATYCZNY ORAZ PODSTAWY ZJAWISK IMMUNOLOGICZNYCH 226
Tadeusz Cichocki
10.1. Podstawowe pojęcia immunologiczne i mechanizmy odporności .226
10.1.1 Odporność wrodzona i nabyta 226
10.1.2. Czynniki i komórki uczestniczące w reakcjach immunologicznych 228
10.1.2.1. Antygeny 228
10.1.2.2. Immunoglobuliny (przeciwciała) 229
10.1.2.3. Cytokiny . 229
10.1.2.4. Limfocyty 229
10.1.2.5. Komórki prezentujące antygeny 231
10.1.3. Rodzaje odpowiedzi immunologicznej . 231
10.1.3.1. Odpowiedź komórkowa . 232
10.1.3.2. Odpowiedź humoralna 232
10.2. Grasica . 233
10.2.1. Budowa histologiczna grasicy . 233
10.2.2. Czynność grasicy 235
10.2.2.1. Produkcja limfocytów T . 235
10.2.2.2. Produkcja substancji regulacyjnych . 236
10.2.2.3. Inwolucja grasicy 236
10.3. Tkanka limfoidalna 236
10.4. Węzeł chłonny . 237
10.4.1. Budowa histologiczna węzła chłonnego. 237
10.4.2. Krążenie limfy w węźle chłonnym . 239
10.4.3. Ukrwienie węzła chłonnego i recyrkulacja limfocytów 239
10.4.4. Udział węzła chłonnego w zjawiskach obronnych . 240
10.5. Śledziona 240
10.5.1. Unaczynienie śledziony 241
10.5.2. Miazga biała śledziony 242
10.5.3. Miazga czerwona śledziony . 242
10.5.4. Czynność śledziony 243
10.6. Tkanka limfoidalna błon śluzowych: migdałki 243
10.7. Naczynia limfatyczne 245
11 UKŁAD ODDECHOWY . 247
Jan A. Litwin
11.1. Nabłonek dróg oddechowych . 247
11.2. Jama nosowa 249
11.2.1. Błona węchowa . 250
11.2.2. Narząd przylemieszowy (Jacobsona) 251
11.3. Krtań 252
11.4. Tchawica 252
11.5. Drzewo oskrzelowe 253
11.5.1. Oskrzela (wewnątrzpłucne) . 253
11.5.2. Oskrzeliki 254
11.5.3. Oskrzeliki końcowe . 255
11.5.4. Oskrzeliki oddechowe 255
11.6. Pęcherzyki płucne 255
11.6.1. Budowa nabłonkowej wyściółki pęcherzyka płucnego 256
11.6.2. Makrofagi pęcherzykowe 257
11.6.3. Tkanka śródmiąższowa. 258
11.7. Opłucna 258
12 SKÓRA I TWORY SKÓRNE 260
Jadwiga Mirecka
12.1. Naskórek 260
12.1.1. Keratynocyty . 260
12.1.2. Inne komórki naskórka. 263
12.1.3. Połączenie naskórkowo-skórne 264
12.2. Skóra właściwa 265
12.3. Udział skóry w procesach obronnych 265
12.4. Tkanka podskórna 266
12.5. Twory skórne 266
12.5.1. Włosy 267
12.5.2. Gruczoły skórne 269
12.5.2.1. Ekrynowe gruczoły potowe 269
12.5.2.2. Apokrynowe gruczoły potowe 271
12.5.2.3. Gruczoły łojowe 271
12.5.3. Paznokcie . 272
12.6. Zakończenia nerwowe w skórze 273
12.7. Regionalne różnice w strukturze skóry . 274
13 JAMA USTNA I GRUCZOŁY ŚLINOWE 276
Jan A. Litwin
13.1. Jama ustna 276
13.1.1. Warga. 276
13.1.2. Błona śluzowa jamy ustnej . 276
13.1.3. Język 277
13.1.3.1. Brodawki języka . 277
13.1.3.2. Budowa i czynność kubka smakowego 279
13.2. Gruczoły ślinowe 280
13.2.1. Małe i duże gruczoły ślinowe . 281
13.2.2. Pęcherzyk surowiczy 281
13.2.3. Cewka śluzowa 282
13.2.4. Przewody wyprowadzające ślinianek 283
13.2.5. Charakterystyka różnicowa ślinianek 284
14 NARZĄD ZĘBOWY . 285
Tadeusz Cichocki
14.1. Tkanki zmineralizowane zęba 285
14.1.1. Zębina 285
14.1.2. Szkliwo 288
14.1.3. Cement .288
14.2. Miazga zęba .289
14.3. Ozębna .291
14.4. Dziąsło 293
14.5. Rozwój narządu zębowego .295
14.5.1. Powstawanie i rozwój zawiązka zęba 295
14.5.2. Regulacja wczesnych etapów rozwoju zęba .297
14.5.3. Powstawanie zębiny i szkliwa 298
14.5.4. Powstawanie struktur pochodnych woreczka zębowego: cementu i ozębnej .301
15 CEWA POKARMOWA 303
Jan A. Litwin
15.1. Warstwowa budowa cewy pokarmowej 303
15.2. Przełyk . 305
15.3. Żołądek . 306
15.3.1. Nabłonek błony śluzowej żołądka 306
15.3.2. Wpust. 307
15.3.3. Trzon i dno żołądka 307
15.3.3.1. Gruczoł żołądkowy właściwy . 307
15.3.4. Odźwiernik 310
15.4. Jelito cienkie 310
15.4.1. Nabłonek jelitowy . 311
15.4.2. Kosmek jelitowy . 313
15.4.3. Krypta jelitowa . 313
15.4.4. Charakterystyka różnicowa poszczególnych odcinków jelita cienkiego 314
15.5. Jelito grube (okrężnica) . 315
15.6. Komórki dokrewne cewy pokarmowej (enteroendokrynowe) 316
15.7. Tkanka limfoidalna cewy pokarmowej . 317
15.8. Układ nerwowy cewy pokarmowej 319
16 TRZUSTKA I WĄTROBA . 321
Jan A. Litwin
16.1. Trzustka 321
16.1.1. Pęcherzyk trzustkowy . 321
16.1.2. Przewody wyprowadzające trzustki . 323
16.2. Wątroba 324
16.2.1. Ogólna organizacja miąższu wątroby . 324
16.2.2. Komórka wątrobowa (hepatocyt) 328
16.2.3. Zatoka wątrobowa 329
16.2.4. Unaczynienie wątroby . 330
16.2.5. Przepływ chłonki w wątrobie 331
16.2.6. Drogi żółciowe . 331
17 UKŁAD WYDZIELANIA WEWNĘTRZNEGO . 334
Jadwiga Mirecka
17.1. Przysadka mózgowa . 335
17.1.1. Oś podwzgórzowo-przysadkowa 335
17.1.2. Część gruczołowa przysadki 336
17.1.2.1. Część obwodowa przysadki . 336
17.1.2.2. Część pośrednia przysadki 339
17.1.2.3. Część guzowa. 339
17.1.3. Część nerwowa przysadki . 339
17.1.3.1. Wyrostek lejkowaty 339
17.1.3.2. Szypuła lejka 339
17.1.3.3. Wyniosłość pośrodkowa 339
17.1.4. Krążenie krwi w przysadce 340
17.2. Tarczyca 341
17.2.1. Komórki pęcherzykowe tarczycy 341
17.2.2. Wewnątrzkomórkowe i pozakomórkowe etapy produkcji hormonów tarczycowych 342
17.2.3. Komórki C . 343
17.3. Przytarczyce . 343
17.4. Nadnercza . 344
17.4.1. Kora nadnerczy . 344
17.4.2. Rdzeń nadnerczy 347
17.5. Wysepki trzustkowe 348
17.6. Szyszynka 349
17.7. Układ rozproszonych komórek dokrewnych (DNES, ang. diffuse neuroendocrine system) 351
17.8. Działanie hormonów na komórkę – molekularne mechanizmy sygnalizacji międzykomórkowej 352
17.8.1. Mechanizm działania hormonów przez receptory błonowe 353
17.8.2. Mechanizm działania hormonów przez receptory wewnątrzkomórkowe 356
18. UKŁAD MOCZOWY
Jadwiga Mirecka 358
18.1. Nerka 358
18.1.1. Nefron 359
18.1.1.1. Ciałko nerkowe 361
18.1.1.2. Kanalik proksymalny 363
18.1.1.3. Kanalik pośredni 364
18.1.1.4. Kanalik dystalny 365
18.1.2. Aparat przykłębuszkowy .365
18.1.3. Kanaliki łączące i cewki zbiorcze 367
18.1.4. Tkanka śródmiąższowa nerki 368
18.1.5. Unaczynienie nerki 368
18.2. Drogi wyprowadzające mocz 369
19. MĘSKI UKŁAD ROZRODCZY
Jan A. Litwin 372
19.1. Jądro 372
19.1.1. Kanalik nasienny 372
19.1.2. Spermatogeneza 373
19.1.3. Spermiogeneza 375
19.1.4. Budowa plemnika 377
19.1.5. Komórki Sertolego 378
19.1.6. Kanaliki proste i sieć jądra 379
19.1.7. Komórki Leydiga 379
19.2. Najądrze 380
19.2.1. Kanaliki wyprowadzające 380
19.2.2. Przewód najądrza 381
19.3. Nasieniowód 382
19.4. Gruczoły związane z męskim układem rozrodczym 382
19.4.1. Pęcherzyki nasienne . 382
19.4.2. Gruczoł krokowy (prostata, gruczoł sterczowy) . 383
19.4.3. Gruczoły opuszkowo-cewkowe (Cowpera) 384
19.5. Prącie . 384
20 ŻEŃSKI UKŁAD ROZRODCZY 386
Jadwiga Mirecka
20.1. Jajnik . 386
20.1.1. Pęcherzyki jajnikowe . 386
20.1.1.1. Pęcherzyki zawiązkowe 387
20.1.1.2. Pęcherzyki wzrastające jednowarstwowe (pierwotne) . 388
20.1.1.3. Pęcherzyki wzrastające wielowarstwowe (bezjamiste) . 388
20.1.1.4. Pęcherzyki wzrastające jamiste (drugorzędowe) . 388
20.1.1.5. Pęcherzyki Graafa (trzeciorzędowe) 389
20.1.1.6 . Pęcherzyk przedowulacyjny (dominujący) 389
20.1.2. Ciałko żółte . 390
20.1.3. Atrezja pęcherzyków jajnikowych . 391
20.1.4. Komórki wnękowe 392
20.1.5. Jajnik po okresie przekwitania 392
20.2. Jajowód 392
20.3. Macica 393
20.3.1. Błona śluzowa trzonu i dna macicy (endometrium) 393
20.3.2. Cykliczne zmiany w błonie śluzowej trzonu macicy 393
20.3.3. Warstwa mięśniowa i błona zewnętrzna macicy 395
20.3.4. Szyjka macicy 395
20.4. Pochwa 396
20.4.1. Podstawy cytodiagnostyki wymazów pochwowych 396
20.5. Narządy płciowe zewnętrzne 397
21 NARZĄDY ZWIĄZANE Z ŻEŃSKIM UKŁADEM ROZRODCZYM 399
Jadwiga Mirecka
21.1. Łożysko . 399
21.1.1. Drzewo kosmkowe 399
21.1.1.1. Syncytiotrofoblast i cytotrofoblast . 401
21.1.1.2. Przebudowa kosmków w przebiegu ciąży 402
21.1.1.3. Bariera łożyskowa 403
21.1.2. Doczesna i płyta podstawowa . 403
21.1.3. Płyta kosmówkowa . 405
21.1.4. Pęcherz płodowy 405
21.2. Sznur pępowinowy 406
21.3. Gruczoł mlekowy . 406
21.3.1. Gruczoł mlekowy nieaktywny 406
21.3.2. Gruczoł mlekowy w okresie ciąży i laktacji . 408
21.3.3. Brodawka sutkowa i jej otoczka . 409
22 NARZĄD WZROKU 411
Tadeusz Cichocki
22.1. Ogólna budowa gałki ocznej 411
22.2. Błona włóknista (zewnętrzna) 411
22.2.1. Twardówka . 411
22.2.2. Rogówka 413
22.3. Błona naczyniowa . 414
22.3.1. Naczyniówka właściwa 414
22.3.2. Ciałko rzęskowe 415
22.3.3. Tęczówka 417
22.4. Soczewka 417
22.5. Ciało szkliste 419
22.6. Siatkówka 419
22.6.1. Budowa histologiczna warstw siatkówki 419
22.6.2. Szczególne obszary siatkówki (plamka ślepa i żółta) 424
22.6.3. Komórki macierzyste siatkówki 425
22.7. Spojówka . 425
22.8. Powieki 425
22.9. Gruczoł łzowy. 426
23 NARZĄD SŁUCHU I RÓWNOWAGI 428
Tadeusz Cichocki
23.1. Ucho zewnętrzne . 429
23.2. Ucho środkowe 429
23.2.1. Jama bębenkowa . 429
23.2.2. Trąbka słuchowa (Eustachiusza) 430
23.2.3. Jamki powietrzne . 430
23.3. Ucho wewnętrzne . 431
23.3.1. Ogólna budowa ucha wewnętrznego 431
23.3.2. Przewód ślimaka . 432
23.3.3. Narząd Cortiego 433
23.3.3.1. Komórki podporowe 433
23.3.3.2. Komórki zmysłowe (rzęsate, włoskowate) . 435
23.3.3.3. Mechanizm rejestracji dźwięków . 437
23.3.4. Część błoniasta przedsionka i kanały półkoliste 438
PIŚMIENNICTWO UZUPEŁNIAJĄCE . 441
INDEKS . 443
Wybierz rozdziały:
Wartość zamówienia:
0.00 zł